بانگوو ژەنێ دلێ شەوەو نەریتینە
لاکەردەیۆیێ جە شیعرێ مەهوەش درووستکار ێ.
سوهەیب فاڕوق
.
شیعرەکێ:
ئاسمانوو منەنە
کاردی کولێ وارا
و
لەقوپۆ باخیم
زامێ مازۆرە
کۆڵانەکێما
قاچش نیان سەروو قاچی و
ماتڵەنە پەی چرکه ساتیە بە چۆڵی بلووشەنە!
خیابانەکێچ
مۆدێلوو ماشینام پەنە تەعاروف کەرا !
وێرانە بی،
وەختیە مزانی مانتۆکەت
هەرچن سانتێ کۆڵتەر بۆ،
ئاننه میترێ فرەتەر لاوناتوه
ئاخ!!
ڕاوەش نیانمێ
حەق وەری
دمای بڕیاش
وەڵینە: هایدگەر ماچۆ:”چێوەکێ دلێ کەلیمەکانه هەنێ” چێگەوە تاوی واچی وەردەنگ دلێ شیعرێنە پەی چێوی گێڵۆ، هەر شیعرێچ چێوو وێشش هەن، چێوو شیعرێ جە چێوو شیعرێ تەری جیاوازا، هەر شاعیرێچ چێوو وێش جیاوازا، واتەی شاعیرێ جە شیعرێوە پەی شیعرێ تەرێچ جیاوازا چوون کەلیمەکێ ـــ زوانەکە ـ جیاوازێنێ، چێگەوە تاومێ واچمێ کەلیمەکێ دلێ شێعرێنە وەختێ وێشا بەروزا پەیامەکەو دلێشا چۆشاوە مێ جبەر، پا مەرجە شاعێر زوانزانانە و شاعێرانە وزۆشا دلێ ڕسته شیعرییە چنیایەکاوە، چێوە پەیوەندیی بەینوو ڕستێ و ڕستێوە تەری کەلیمێ و کەلیمێوە تەری فۆڕموو شیعرەکێ بەروزۆ و جە ڕووەو دلێنه ــ ناوەڕۆک ــ و شیعرەکێچۆ قورسایی پەیامەکەی هەس کەرۆوە.
دلێنە: کەلیمێ دلێ ئی دەقە شیعریێ قورسایی وێشا هەنشا و هۆشیارانە نریێنێرە و چنینێ، دسکاریکەردەی هەر کەلیمێوە و فاڕای یاگەکێش هەرمانەو کەلیمەکێ فاڕۆ و دماتەرنە کار کەرۆ سەروو کۆو پەیاموو شیعرەکێ، چێوە شاعیر هەندەسییانە مامەڵە کەرۆ و ئینا خەموو بونیادوو پێکئاماو شیعرەکێنە و ئاستوو تەکنشینیی شیعرەکێ بە هەند ورگێرۆ..
”ئاسمانوو مننە کاردیی کولێ وارا” ڕستێوە تەمام شیعریین، ئاسمانوو من = ژیوای من … چێگەوە شاعیر دەستەواژەو ئاسمانوو من جیای ژیوای بەکار مارۆ، عاسمان ژیواین، چێوە ئاسمان ئاسمانی کەوە نیا و ئاسمانێن جیای وارانوو ڕەحمەتی کاردیی کولێش چۆوە وارا.
”کاردیی کولێ” ئی دەستەواژە هونەروو ڕەوانبێژی ــ بلاغە ـ ینە سەر بە نۆعوو ــ کنایە عن الموصوف ــ درکە لە وەسفکراو ــ ین، ئیتر چێوە کاردی کاردی نیەنە و واتا هۆشەکییەکێش گردوو توندوتیژییە جەستەیی و دەروونییەکانێ کە دژوو ژەنێ کۆمەڵگەنە کریا.
درک پەنە کریا ــــــــــــــــــــــــ کاردیی کولێ
درک پەی کریا ــــــــــــــــــــــــ توندوتیژی
شاعیر ژیرانە وەسفوو کاردێش بە کولی کەردەن، ئاخر کاردی کولە ئێشوو سەرەبڕییەیش زیاتەرا و دێر بڕیۆوە، شاعیر ژیرانە چێگەیچۆ کەوتەن دلێ گەمەی زوانیوە.
دێڕێ تەرەنە شاعێرانە ماچۆ: ”لەقووپۆو باخیم زامێ مازۆرە کۆڵانەکێما”. لەقووپۆ و باخی کریۆ ئاماژە بۆ پەی گردوو جەستەو شاعیری بە مەعنا زیندەناسی (احیا) یانەکێش ” پەلەپەیکەر” و ” تەوەرە پەیکەر” کە نزیکا لقووپۆو جەستەو انسانیوە، وەختێ لەقوو باخێوە کە عەزیەتش بۆ و بریندار بۆ، شۆت یان گژاوی یان وێژەنش چۆوە چکۆرە پێسه درەختوو (شێڵانێ گژاویش، هەنجیر شۆتش، وەنی وێژەنش) چۆوە چکۆرە، شاعیریچ کە دەنگوو ژەنێن شیعرەکێنە وەختێ کۆمەڵگە بریندارش کەرۆ، زامێش چۆوە چکارە پی نۆعە.
شاعیر ـــــــــــــــــــــ باخ
جەستە ـــــــــــــــــــــــ لقووپۆ
زامێ و ونی ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ گژاوی، وێژەن،شۆت.
مازۆرەکۆڵانە ــــــــــــــــــــــــــ چکنۆرەدلێ ژیوایم.
”کۆڵانەکێما قاچش نیانۆ سەروو قاچی” ئی ڕستەیچە شیعرییانە چنیان و هونەروو خواستنی ــ استعارە ــ یش چەنە بەکار ئامان، یۆ جە هەرمانەکاو خواستنی کە ــ بەکەسکردن ـ ا، کۆڵانە سیفەتوو انسانیش دریێنە پەنە کە بتاوۆ قاچ بنیۆوە سەروو قاچی. (کۆڵانە=مرۆڤایەتی).
”خیابانەکێ مۆدێلوو ماشینام پەنە تەعارووف کەرا”
کەلیمێ ــ خیابان ــ ی دیسان دلێ هونەروو ــ استعارە ـ ینە، هەرمانەو ـــ بەکەسکردن ـ یش دریێنە پەنە، کریێنە بە کەسێ کە تاوۆ ماشین بە شاعیری تەعاروف کەرۆ، هەرپاسە تەعاروفکەردەی ماشینیچ وێش ئاماژێوەن پەی دنیاو مودێرنەی و کۆنترۆڵکەردەی تەکنۆلۆژیای و نەمەنەی عەتفی، وەختێ ئاسن تەحەکوم کەرۆ و ئامێر یاگێ ڕۆحی گێرۆوە و انسان بەشە ئامێرییەکەش گنۆ وەڵێ انسانیەتیش.
”مانتۆکەت تا چن سانتێ کوڵتەر بۆ، زیاتەر لاوناتۆ” لاونایۆ دیسانۆ درکە لە سیفەت ــ کنایە عن الوصف ــ ا، ئاماژەن پەی ئا سەرنجا و ئا تالێقا کە خیاباننە وەنەو ژەنێ دریا.
درک پەنەکریا ــــــــــ لاونایۆ
درک پەی کریا ـــــــــــ تالێقەو ناتۆرەی کۆمەڵایەتیی کۆمەڵگەی.
بەگشتی ئی تایپە جە هونەری ڕەوانبێژی و گەمەی زوانەوانی دەقە شیعرییەکێش بونیاد نیێنە، شاعیر پەشتەو ئی کەلیماوە کەوتەن دلێ واتەیۆ ـــ گوتن ــ یوە، (شاعیر ـــ ژەنی) پێسە تاکی دەنگوو ناخوو وێشا جبەروو شیعرێوە، بەڵام دلێ شیعرێنە دەنگەکە کۆن ـ جمع ـ ا، دەنگ مڐۆوە، چوون خەمەکەو شاعیری دەسەجەمی بەرگنۆ، خەمەکە هینوو کۆو ژەنان شاعیر ئینساندۆسانە شانەش دان چێرو و خەمەکەی خەمێ هیومانیستییانەش دلێ شیعرەکێنە بەیان کەردەن، شیعرەکێ چێگەوە دۆخێ ڕیالیستگەرایانەی واقیعوینانەش چەنە بەروزیان کە ئیسیچەنە خەموو ژەنێ خەموو چەوسنایۆ و بە گولانە تەماشەکەردەین و وینای ژەنێن تەنیا دلێ جەستەینە و بەس، ئی شیعرێ وەختێنە ئامێنە دلێوە کە ئیسیچەنە ژەنی سەروو کەمترین مافوو وێشا فرەو سووچەکاو کۆمەڵگەینە ڕووبەڕوو و چەقووێ باوەو چەقووە ملشانە تیژە کرییۆوە.
چێگەوە ئی تێکستێ دەنگوو ژەنێن دەلاقێوەن، کە ژەنی چۆشۆ خەمەکا و برینەکاو وێشا وینا، شاعیر دلێ شیعرەکێنە پێسە چاکسازێ کۆمەڵایەتی بەرگنۆ و ژەنا جە پیسییەکاو نەریتی و کۆمەڵگەی هاگاڐار کەرۆوە، چێوە پەنەشا ماچۆ ئاسمانوو ژیوایشا جیای وارانوو ڕەحمەتی کاردیی کولێ وارنۆ، چێوە پەنەشا ماچۆ عاسمان پەڕا تەرسی، شاعیر بەگومانۆ مڐیۆ پەی چێوەکا، وزۆشا چێروو پرسیارێ و نەشتەرەو ڕەخنەیۆ، کە ماچۆ عاسمان مەترسین پەیتا، یانێ ژیوایچتا یاگێ پرسیارێن و دنیاو نەریتوو ئێمە ئا وەشیێەیچە نیا، ئا بەهەشتەیچە نییا، کە پیا دلێگەڵاو وێشۆ وێناش کەرۆ، شاعیر ژەنا هاگادار کەرۆوە کە هوشیارێ با و نەخەڵەتییا، شیعرە چێگەنە بانگوو مزگی و زەنگوو کڵێسەینە ، کە ژەناجە وەرموو غەفڵتوو دنیاو پیاسالاری چڵاکنۆرە و پەنەشا ماچۆ مەوسدێ کاردی کولێ وارا ، پەنەشا ماچۆ چێگە کۆڵانەکێچ چەمێ سێکسیشا هەرگیز مەقووجیا، دەمشا پەی مانتوێ کوڵی ئاوی کەرۆ، چێگەوە ژەنا هاگاڐار کەرۆوە چا تەسەوورەیە، کە ژەنی پێسە کائینێوە ــ جەستە سەنتەر ـ ی وینا و هیچی تەر، چێوە پەنجێ پرسیارێ و چڵاکنایرە بەرزکەرۆووە ڕووە و ئا پەیوەندییە و بەینوو نێر و مێڵەینە کە بێجگە کۆندۆمی هیچی تەر نیا کۆشا کەرۆوە.
دمایینە: بونیادوو شیعرەکێ جە ڕووەو زوانەوانی و بەلاغەیۆ بە کەلیمێ ساڐێ و واتای قووڵە بونیادە نریێنە، ئینە سەرباروو چن گەمێ زوانەوانی و چن لادایێ زوانی، کە بەهاێیوە ئیستاتیکییەشا بە شیعرەکێ بەخشێنە پێسە ”ئاسمانۆ کاردی کولێ وارا، کۆڵانە قاچش نیانۆ سەرووقاچی، خیابان ماشینێ تەعاروف کەرۆ، لەقوپۆ و باخی زامێ مازۆرە و تاد. جەڕووەو ناوەڕۆکیچۆ باڵاترین هەستی هیومانیستییش چەنەن.
شاعیر بەگشتی دەرەدەکا پێسە چاکسازێ کۆمەڵایەتی دەسنیشان کەرۆ و پەنجێشا وزۆسەر بەس وەشڵێی دەرمانوو دردەکایچش دیێوەو واتێچش چەنی ژەنی تاوۆ چی دۆخەیێ ڕزگارش بۆ، ئا چەترێ کامێنە تاوۆ پارێزنۆش جە کاردە کولا، هەرچننە نەبیەی چارەسەرەکەی هیچ جە شیعرییەتوو شیعرەکێ کەم مەکەرۆوە.