دوورکەوتنەوە لە جوغزی شیعر!

ئیسماعیل بابائی

.

شیعر وڕێنەی بێ سەرو بەر نییە، بەهایەك لە ئیستاتیك و مۆسیقا و ئیقاع و واتا و وشەسازیی و هەست و سۆز و خرۆشان و رەوانبێژیی و مەنتیق و دنیابینی و کەرەسەی شیعریی هاوچەرخ لە خۆ دەگرێت، پەیوەستە بە گیانی مرۆڤبوون لە سەرتاپای گێتیدا و هەر بەم ئاراستەشدا دەجوڵێت، بەڵام کاتێك نووسینێکی بە ناو شیعر دەخوێنینەوە وەکو (تۆران بە رەنگی پەموو)ی شاعیری ئازیز ساڵح سوزەنی، مرۆڤ رایەکی جیاوزتری شیعری لە لای دێتەوە ئاراوە، لە ئاکامدا ئەو پرسیارە لە خۆ دەکەین کە بۆچی شیعر گەشتووەتە ئەو ئاستە نزم و نشێو و کەم بەهایە؟ ئایا لە نەبوونی پسپۆڕو رەخنەگری ئەکادیمی ئەو بوارەدایە یان لە نەبوونی چاوی تیژی خوێنەرانی راستەقینەی شیعردایە؟
من نامەوێت لێرەدا پێناسەی مۆدیرن و پۆست مۆدیرن و پاش پۆستمۆدیرن بکەم، ئەو پیناسانە کۆن بوون و هێندە گوتراونەتەوە، دەمەوێت لێرەدا تیشکێکی رەخنەیی بخەمە سەر ئەو نووسینانەی بەناوی شیعرەوە دەنووسرێن و مێشکی کەسانێکی بێ ئاگا لە شیعری پێ دەخانرێت و کەسێكی خاوەن سەلیقەی شیعرییش هەڵناستێت لێکوڵینەوەیەکی وردی بابەتیانە لەسەر ئەو هەموو ژمارە زۆرو بۆرەی شیعر بکات کە رۆژانە دەنووسرێن و بڵێت تکایە ئیتر بەسە مەدەن لە چەشەی ئافراندن و زەوقمان، خۆ ئەو لاف و گەزافانەش هەر لە شوێنی خۆیاندا دەمرن کە دەڵێن : بابە ئەو شیعرانە زۆر گرنگ و نوێگەرن، بەس تۆ لێیان تێناگەیت، ئێ باشە خۆ ئێمە مامەڵە لەگەڵ سیحرو تەلیسم و دێو و درنجدا ناکەین تا نەزانین لە چی دەدوێین و چی دەخوێنینەوە، دەقێك لە دال و مەدلول پێکدێت و چەند دەستەواژەیەك لە خۆ دەگرێت، لە کاتی خوێندنەوەی وردا دەپرسین ئایا (تێیما) بابەتێك هەیە لە دەوری بخولێتەوەو لە گوتارەکەیدا مەسیجێك رەوانەی وەرگر بکات؟ یان نا، ئایا ئیستاتیك بە مانا فراوانەکەیەوە تاووتوێ دەکات؟ …لە کۆتاییدا هەموو ئەمانە دەگەڕێنەوە سەر ئاستی دەق و خودی دانەرو لێکدانەوەی جیاوازی خوێنەران. لێرەدا پێم باش بوو بۆ گەیاندنی مەبەستی ئەم نووسینە تیشکی رەخنەیی بخەینە سەر چەند شیعرێك و خاڵە نەرێنییە شیعریەکان تیایاندا ئاوها دەستنیشان بکەین:

١- وێنەی ناشیعریی رەق تەق و نامەعقول :
بەشێکی سەرەکی شیعر بە کۆن و نوێیەوە لە وێنەی شیعریی پێکدێت، ئەویش بریتییە لە دروستکردنی وێنەیەکی تێکەڵ لە فەنتازیاو واقیع، یان هەر یەکێکیان، تازەو ناوازەو دڵگیر، شیعر دەڕازینێتەوەو رادەی ئەندێشەکردنی شاعیر وەدیار دەخات، هەر لە ڕێی ئەم وێنانەشەوە شاعیر دەتوانێت گوتاری دەق بەرجەستە بکات، بە رادەیەکی هونەریی دەتوانرێت زۆر لە هونەرەکانی رەوانبێژی تیا بەکاربێت کە زمانی شیعر هونەریتر دەکات؛ وەك خوازە، رەگەزدۆزیی، لێكچواندن..هتد، ئەمە قسەی من نییەو راستیەکی حاشا هەڵنەگرەو ئەوەی شتێك لە ئەلفو بێی شیعر بزانێت فەرامۆشی ناکات، ئێستا ئەگەر ئەم ٣ نموونەیە لە وێنە هەرە شیعرییەکانی ناو دەقی (تۆران بە رەنگی پەموو)ی ساڵح سوزەنی بهێنینەوە، ئەوا خەیاڵمان یەکوسەر دەچێت بۆ بێ هودەیی و وڕێنەی گەنجێکی پەنا پەسێرێك کە هیچ لافوگەزافی شیعریش لێنادات و دنیا پر ناکات لە هاتوهاوار:-

أ- گەمە بە دەنووکی پشیلە دەکااااا
ب – ئەم حەبە نەگبەتە دەکەمە بەرم
ج- کێ بە شەربەتەوە شەقام ئەچنێ؟
شاعیر ئەوەندە ئازادە لە ڕێزمان لابدات (لە حاڵەتی دەگمەندا) کە خزمەت بە لایەنێکی ئەفراندنی شیعریی بکات، بەڵام لێرەدا دەبینین، لە وێنەی سوریالی و وڕێنەی سەرمەستی زیاتر ، ئەوا (دەنوکی پشیلە) نامانگەیەنێتە هیچ فەزایەکی ئیستاتیکی و سیمانتیکی، یان (کردنە بەری حەب) لە باتی جلوبەرگ چ خەمڵاندنێك بە هزری وەرگر دەدات؟ یاخود بۆ نموونە تەی کردنی شەقام بە پێڵاوی دڕاوەوە دەکرا بگونجێنرایە لە جیاتی (شەربەت و شەقام چنین)، بەڵام ئەم لادانانە لە ماقوڵیەتی ماناو وێنەدا ئیزافەیەك ناخاتە سەر ئەندێشەو وێنەکانی هزری خوێنەر و هێڵی پەیوەندیش لەگەڵ واقیعدا دەپچڕێت، چونکە هیچ مەرام و نەخشەیەکی لە پشتەوە نییەو لەوە بەدەر نایبینینەوە کە شڵەژانی دەروونی و زیهنی شاعیر هۆکاری سەرهەڵدان و دەربڕینیان بووە، یان وەکو ناڕەزاییەك بۆ رەفزکردنەوەی دنیای واقیع و عەقڵ کە هەمیشە شاعیر وای لێكداوەتەوە ئەو واقیعه نالەبارە دژی ئاواتەکانی ئەو بووە، بێ ئەوەی پرسیاری ئەوە لە خۆ بکات ئەی رۆڵی کارای ئەو چی بووە لە خوقاندنی ئەو کەشەی ئاواتی بۆ دەخوازێ و بە خولگەی راستەقینەی خۆی لێکی ئەداتەوەو پاشتر چی بۆ کردووە؟
بەڵام گەر بێینە سەر ئەو دەستەواژە ناشیعرییانەی شاعیر راستەوخۆ بەکاریهێناونەتەوە و لە ژیانی رۆژانەوە وەریگرتوون، کە هیچ هونەرێکی رەوانبێژی و بەلاغەیان تێدا نابینرێتەوە ئەوا دەگەینە هەمان بەرەنجامی پێشوو و تێدەگەین کە شاعیر زاراوەگەلێکی بە شێوەیەکی هەڕەمەکی و بێ بیرکردنەوەوبێ بەرنامە تێك ترانجدووەتە نێو ئەو شیعرەوە کە هەر ناونیشانەکە بەس بوو کە لە خیتابە شیعرییەکەی بگەین نەك ٩ کۆپلەی بێزارکارو تەشقەڵەئامێز بە مرۆڤ و خوێنەر؛ وەك بەکارهێنانی دەستەواژەکانی (گوتان خوراد)(کەر)(سەگ)…هتد، چونکە ئەگەر لە باشترین باردا بڵێین ئەو شیعرە مانایەک دەگەیەنێت ئەوا رەنگە لە ناونیشانەکەوە تێبگەین کە لە کێشەیەکی کۆمەڵایەتی دەدوێت کە تۆرانی ژنە بە شێوەیەکی سپی و ئاشتیانە، هەرچەندە وەکو چێشتی مجێور زۆر زاراوەی ناپەیوەندیداری تر بە تیمای سەرەکی شیعرەکەوە لكێنراوەو هێنراوەتە ئاراوە، وەك تێکەڵەکردنی بیرێکی راگوزەری ڕامیاری و شەخسی و دەروونی و ئابووری و تاد…
ئەمانەش هەندێک لە دەستەواژە فەرمانییەکانن کە وەك زاراوەو قسەی رۆژانە بەکارهێنراونەتەوە و راستەوخۆ ئەمر بە خوێنەر دەکات:

أ / – بەسی کەن لەم مەڵێن.. ئەڵێمە!
-گووتان خوارد!
ب / -ئێواران… ئێوارانی چیتە.. کات ٣ ێیە بە سەعاتی سەگ
بۆ نانوویت … میاوە میاو و و…
ج/ بەیانی کە هەڵسام؛
بە زمانی فەلسەفە .. یەک بە یەک وشەکان
ئەکەمە مل “فڕۆید”
بە سینگی مارکسەوە .. راڤەی دەکەم
د/ ئەی تۆ لە چ مەدارێکدا دەخولیتەوە گەمژە کە نە “ئەخۆنی”
و.. نە سەگت دێ بە کەر؟…!…>
لەم ٤ نموونەیەی سەرەوە دەردەکەوێت کە بێزاریی چۆن رادەی فشارە دەروونیەکانی نێوەوەی شاعیر زیاد دەکات و رق بە وشەوە دەگرێت و ئاوها بە زمانێکی زبرو رەوان دەینووسێتەوەو بۆ کۆمەڵێك خوێنەر ناوی شیعری لێدەنرێت، ئەگەر چی لە شیعری شەهاب شێخی (بەرەڵلام کە لە خۆت)یشدا هەمان دوو ناو (فرۆیدو مارکس)  بەکارهێنراونەتەوە، سەرەرای زۆر زاراوەی هاوبەشی نێوان ئەم شیعرەو شیعرەکانی تر کە دوایی دێینە سەریان، شەهاب دەڵێ:

فرۆید و کارڵ مارکس بە بی غەریزەو کاپیتاڵ…
یا خانمی تەواوی شێعرەکانی پڵەنگ و پرتەقاڵ…

ئەوجا با بزانین کە مەخابن چۆن زۆربەی شاعیرەکانی خاوەن ئەم تەرحە کاتێك هەژاریی فەرهەنگیی روویان تێدەکات یەکسەر دەگەڕێنەوە سەر بابەتی (خانم وژن و رەگەزی مێ) و بگرە لە زۆر شیعردا زۆر ناشیعریی و لاواز تەنانەت بە شاعیرێکی کلاسیکی دنیابینیان سنووردار دەکات و بە شێوەیەکی سادەو دووبارە بەکاریدەهێننەوە، ئایا ئەمەش هەر سەرچاوەی غەریزە پەنگخوردووەکانی دەروونن بە پێی راقەی رەخنەی دەروونشیکاریی سیگمۆند فرۆید؟ ئەو پرسیارە بۆ شاعیرو خوێنەرەکان جێ دەهێڵم، ئەگەر چینێك مابێت بە ناوی خوێنەری راستەقینەی شیعری هاوچەرخی کوردیەوە!

٢- هەڕەمەکی و تێکەڵ کردن و بێ هوودەیی:

گەر ورد بینەوە لە زۆر لەو شیعرانەی ئێستا بە ناوی داهێنان و نوێخوازیەوە بڵاودەکرینەوەو دووبارە نموونەی چەند شیعرێك لە ماڵپەی (هاوچەرخ)ەوە وەرگرین، دەبینین کە یەکێتی بابەت لە شیعرەکاندا نییە و هیچ دەزوویەكی هاوبەش مرواری زاراوەکان پێکەوە کۆ ناکاتەوە، شاعیر زۆر ئازادانە و بێ هیچ پێوەرێك لە زاراوەیەکەوە باز دەدات بۆ زاراوەیەکی ترو بێ ئەوەی لە ناوەڕاستی دەقدا بزانێت لەسەرەتادا چی گوتووەو مەبەستی چی بووە؟ ئایا لەگەڵ یەکدا دێنەوە یان نا، ئایا دووبارەو بێزارکەرن یان نا، ئایا وێنەو دەستەواژەکان تەواوکاری یەکن یان هەستی ساتەوەختی شاعیرن و بەس؟ کە لەکاتی شیعرنووسینەکاندا تێیدا ژیاوە!
جارێکی تر با بنۆڕین کە چۆن ساڵح سوزەنی وشە دژو لێک دوورەکان لێرەدا دەخزێنێتە ناو نووسینەکەیەوەو ناوی شیعریشی لێ دەنرێت! کە خوێنەر لە کۆتایی خوێندنەوەی شیعرەکەدا سەری گێژ دەبێت و وا دەزانێت شاعیر بەم شیعرەی گاڵتەی پێ دەکات و کاتی دەکوژێت؛ بۆمان هەیە بپرسین ئایا چی ئەم وشانەی لێرەدا کۆکردووەتەوە : بەرد-میز/ ئاسمان.. مەسم .. هەسم/ بەفر- قیرەتاو/ سەگ و ئارەق/ چۆلەکە و ئوتۆمبیل/ گەمەو گمەگم/ شیعر، شێر، شیر ، کەر/ شەو و کەریم! /خوێندن – پشیلە/
هەرواش لە شیعرەکانی تردا دەتوانین چەندان نموونەی ئاوهای ناپەیوەندیدار بهێنینەوە کە لە سەرەوە ئاماژەمان پێیاندان و رەوتی مانا بە لاڕێدا دەبەن، وەك چۆن ئیبراهیم ئەحمەدینیا لە شیعری (کریستاڵه‌ ژیان و خائینه‌ ئاو) بەهەمان شێوە سوودی لە چەند کەسەرەو وشە بینیوە کە خزمەت بە هێزی بونیادی دەقە شیعریەکەی ناکەن وەکو لێکدووریەکانی:
/سیرامیك- ژن – کریستاڵ و حاجی لەقلەق- نیشتمان- کامپیوتەر- هەوەس- بەفر- ئەلکهول- چەتر…/.

بەڵێ راستە شاعیر لەوپەڕی ئازادیدا پرۆسەی نووسینی شیعر بە ئاکام دەگەیەنێت و وشەکان هەڵدەبژێرێت، بەڵام ئەمەش بەرەنجامی نەرێنی دەبێت لەسەر دەقەکە کاتێك خوێنەر لەقی و ناتەبایی لە نێوان وێنەو مەدلولی دالە بەکارهاتووەکاندا دەبینێتەوە، بۆیە دەتوانین زۆرجار چەندان ماناو بابەتی جۆراوجۆر لە شیعرێکدا ببینینەوە کە هەریەکەیان بەسەرە قەڵەمێك ئاماژەی پێکراوەو شاعیر نەیتوانیوە ڕووگەو جۆگەیەك بدۆزێتەوە کە هەموویان بەیەك ئاراستەدا بخاتە خزمەت گوتاری دەق و شێوازی داهێنانی شیعرییەوە، ئەمەش بەرەنجامی نائارامی و شلۆقی ناخی دانەرو تەنانەت بێهودەیی لە ئاسۆی تێڕوانیندا لێکدەدرێتەوە، بۆیە لە کۆتایشدا خوێنەر دوور لە چەشەی ئەدەبی خۆی لە بەردەم ڕێگایەکی داخراودا دەبینێتەوەو ئەوەی چاوەڕوانی نەدەکرد لە شیعر دێتە ڕێی و ئەمەش نابێتە هاندەرێکی باش تاکو خوێنەران بەرەو پیری ئەو دەقانە بڕۆن، بە تایبەتیش کاتێك خوێنەر هەست بە جۆرێك لە گاڵتەپێکردن بکات یان بێ سەلیقەیی و ناشیعریی شاعیر لە ریزکردنی ئەو وشە لێکنزیکانەدا ببینێتەوە کە خاوەنی هەمان ڕیتم و ئیقاعن، ئیتر گەر لێکنزیکییەکیش نەبێت لە نێوانیاندا لە مانادا لای گرنگ نەبێت وەك:

بە مەنتیق؛ بیق ق ق.. بیق ق ق… مەنوون
بە هەرچی ناڵێن… ئێوارە دیق دیق ق ق.. نیوەڕۆ فیق فیق ق ق…

/ تۆران بە رەنگی پەموو/
پڵەنگ و پرتەقاڵ…
قرم و قاڵ…
گرم و گاڵ….
ئەسب و باڵ….
ترش و تاڵ…( بەڕەڵام كه له خۆت! شەهاب شێخی)

٣- لۆکاڵێتی:
بە حوکمی ئەوەی ئەم شیعرانە بنەما  سەرەکی و رەسەنەکانی شیعریان تێدا نییە و زیاتر کاریان لەسەر وشەسازی و گەمەکانی کردووە لە زمانێكدا کە پێی نووسراوەو ئەو نووسراوەش هیچ خزمەت بە بەرەوپێشبردنی ئەو زمانە ناکات، بۆیە بە هێچ شێوەیەك شانسی ئەوە بە خۆوە نابینن کە بواری وەرگێڕانینان هەبێت بۆ سەر هیچ زمانێکی تر، چونکە لە زمانەکانی تردا وشەو ماناکان بە جۆرێکی تری فۆنەتیك و سینتاکسن و ئەگەر وەریشبگێڕدرێن ئەوا هیچ مانایەك نادەن بەدەستەوەو تەنانەت گەر وەرگێڕیش هەوڵ بدات دەسکاریان بکات تا بیانگونجێنێت و بەشیعریان بکات هەر لە چوارچێوەی تێکستێکی ماقوڵ و جوان و بایەخداری شیعریدا جێیان نابێتەوە، خۆ داهێنان لە شیعردا ئاڵۆسکاندن و دروستکردنی گرێ و گۆڵ و ڕیزکردنی وشەی سەیرو سەمەرە نییە بەو بیانوەی ئەوە کێشەی خوێنەرانە کە لێی تێناگەن نەکو شیعرەکە، ئەمە لە کاتێکدایە و دڵنیام گەر راپرسییەك بکرێت و ڕای زۆرینەی خوێنەران وەربگیرێت کە لەو بڕوایەدام هەموویان ئەم رایەیان دەبێت کە من لێرەدا ئاماژەم پێداوە. بۆ نموونە نازانم چ وەرگێڕێك دەتوانێت ئەم مانایانە لە زمانی دووهەمدا وەك خۆی بگەیەنێت کە لەم دێڕانەدا هاتوون و ناوی شیعریشیان لێبنێت، بەوەی کۆڵەکە سەرەکیەکانی شیعریان تێدا ببینرێتەوە:
“ئەو” خراپترە لە کەر کە پشیلەی بێ ..و
بە هەرچی ناڵێن… ئێوارە دیق دیق ق ق.. نیوەڕۆ فیق فیق ق ق…
شەو ناااا… ناخەوێ بە شەق
ئەی تۆ لە چ مەدارێکدا دەخولیتەوە گەمژە کە نە “ئەخۆنی”
و.. نە سەگت دێ بە کەر؟…!…>
بۆ؟” فەلسەفەیە یان تۆ؟ “خۆ” درۆ دەکا … یان نۆ؟
پارەکانتان هەڵواسن ن ن.. کە دێ.. بە بۆنەوە عەترە …
بە جادەدا دەفڕێ ێ ێ… بە ناخەوێ بە شەق و ..
ئیواران فیق ق .. فیق ق ق… شەوانە دیق ق.. دیق ق ق..
کێ بە شەربەتەوە شەقام ئەچنێ؟
یان.. بە دەعبایەکەوە ئەماسێ… بۆ هەراو؟ ( تۆران بە رەنگی پەموو- ساڵح سوزەنی)
نەك هەر ئەمە بەڵکو لە زۆر کەڵچەری تردا ئەو شیعرانە بە هیچ جۆرێك بواری بڵاوکردنەوەیان نییە کە تەوهین بە خوێنەر دەکەن وەك ئەوەی شاعیر دەڵێت:
پیاو گوو بخوا باشترە لە ن ژ
ئەو هەرچەندە وشەی ژنی پێچەوانە کردووەتەوە بەمەبەستی لادانی شیمەیی، بەڵام ئەم هەڵگێرانەوەیە لە زمانەکانی تردا ئاوها نایەتەوە.
٤- جوینەوەی کەرەسەی شیعریی یەکدی:
دیقەت بدەن لەو سێ و چوار شیعرەی (هاوچەرخ) بڵاوی کردووەتەوە ئەو زاراوە هاوبەشانە چین کە زۆربەیان بەکاریان هێناوەتەوە، ئەوجا دەگەینە ئەو ڕاستییەی کە ئەم نەوەیە هاوشێوەییەکی زۆر هەیە لە نێوانیاندا، نەك بەس لە شێوازو فۆڕمدا کە هیچ بەهایەکی هونەرییان بە هێند وەرنەگرتووەو چەشەی ئەدەبی تیا نییە و رامان و ساکانمان لا ناخولقێنن، بەڵکو تەنانەت لە زاراوەسازیی و زمانیشدا هەمان خاڵی هاوبەش بەرچاو دەکەوێتەوە، جا ئایا ئەوە چ ناوێکی جیاوازی لێ دەنرێت؟ رەنگە ئەگەر ناوی شاعیرەکان لەسەر شیعرەکان لابەرین هیچ کام لە شیعرەکان نەناسینەوە کە هی کام شاعیرەو مۆرکی شەخسی کامیانی بەسەرەوە، ئەمەش خاڵێکی نەرێنی کەشف دەکات کە نەبوونی دنیابینی و شێوازی تایبەتی خودی شاعیرە کە وەکو ناسنامەی شیعریی دەیناسێنێت بە خوێنەران. خۆ راستە کەس خاوەنی وشە نییە، بەڵام دووبارەکردنەوەو بینینەوەی چەند وشەیەك لە زۆر شیعردا ئەو گومانەمان بۆ دروست دەکات کە شاعیرەکان کەوتبێتنە ژێر کاریگەریی یەکترەوە، جا گەر شیعر لەم خاڵە بەدەر بوو ئەوجا دەتوانین پێی بڵێین دەقێکی زیندوو و رەسەن کە هەڵقولاوی ناخی ئەفرێنەرو جودای شاعیرەکەیە، لێرەدا بەس وەك نموونە با چەند زاراوەیەكی هاوبەش بهێنینەوە کە زۆرجار وەکو وشەی سەرەکی لە شیعرەکاندا بەکاریانهێناوەو جارانێکیش بە کۆلکەی هاوبەشی نێوان ئەو شیعرانەش لە قەڵەم دەدرێن:
أ- ژن، خانم (رەگەزی مێ):

• ساڵح:
  ”با دێ و ئەڵێن ئەو باشترە لە ژن!
  یان ژن دێ و ئەم بای دێ ێ ێ.”
• شەهاب شێخی:
  ”تاڵە ئەم تاڵی قژتە ژنەکە
  داکەوە خانم…
  یان وەکو فارس دەڵێ دابەزە خانم پێکەوە برۆین..”
• ئەنوەر عەباسی (هەرەس):
  من بیر دەکەمەوە:
  ”چەن زراڤە بەژنی تۆ
  چەن خۆشە قورسایی جەستەت
  کاتێک بە فەراشینی ژوورەکەدا بەرەو من رادەخوشێی”
• قادر نیازی:
  ”گوللـە، ژنێكە لە تەنیایی دەترسێ!”
  ”پاییز بە ژنێكەوە جێ ماوە”
  ”من بە هەموو پاڕكەكانی ژن ــ زەهرەمار ــ”
• ئیبراهیم ئەحمەدینیا:
  ژنێ رژایه‌ سافبوونی سرامیک
  ب- خۆر (رۆژ)، جگەرە:
• شەهاب شێخی :
  ”بیر لە جگرە کێشانی خۆر دەکاتەوە ،”
  ”جارێ خەریکی جگەرە کێشانم…”
  ”بەر لە وەی ببێت بە ناوەندی مەنزومەی خۆرەتاوی…”
• ساڵح:
  ”بادە بادەیەتی لە جگەرەدااا…”
  ”ئەڵێن بە مشت .. جاو ئەکاتە بەر رۆژ.. هەتا کوو تیشکێک بمێنێ”
• ئەنوەر عەباسی (هەرەس):
  ”خۆر، چاڵێکە لەسەر پێستی ترسنۆکت…”
  ”خۆر فیشەکێکە لەسەر پێستی هیوابڕاوی کەون”
  ”لەسەر پێستی ئەرخەیانت لە ئاسۆتدا، خۆر”
• قادر نیازی:
  ”ڕۆمانتیكم و بە جەهەننەم ــ دادەبارێم بە سەر خۆر دا”
  ”ڕۆژێک بكێشەوە لە چاوت دا هەڵات بێ…”
  ج- نیشتمان:
• شەهاب شێخی :
  ”یان بێ نیشتمانێکی هە زار نیشتمان…”
  ”پر لە تامی نیشتمان و عەشقە بە فێرۆ چۆە کانیان…”
• قادر نیازی:
  ”ئێستا نیشتمان لە كۆڵان دا پێخواس پیاسە دەكا”
  ”نیشتمان تاوانە کە تۆ نەتویست كڵاوت بم”
  ”نیشتمان ڕەشنووسی وڵاتێكە لە مەدرەسە‌دا جێ‌ما”
  ”دەكرێ بۆ ئەوەی مردن خۆی لە نیشتمانەكان نەسوێ، نوقتە سەرخەت :
  نیشتمان درەختێکە لە دەست”
  ”گوللـە ژنێکە حەز بە تەنیایی دەکا… وەکوو نیشتمان بە کڵاو”
• ئیبراهیم ئەحمەدینیا:
  ”پڕ له‌ سروودی نیشتمانی و وێنه‌ی سێکسی
  با بچمه‌ نیشتمانی سه‌نگه‌ر
  د- ئێوارە، شەو:”
  *ساڵح سووزەنی:
  شەو ناااا… ناخەوێ بە شەق
  باشە چ رەنگە دەنگێکیەتی ئەم شەڕە بە شەو
  ئیواران فیق ق .. فیق ق ق… شەوانە دیق ق.. دیق ق ق
  ئێواران دیقی چی؟
  -گاڵتەم دێ … بە شەو
  ئیواران بە دەنگێ؛
  شەو هەیە ئەوەڕێ؟
  ئێواران… ئێوارانی چیتە
  ئەڵێن شەوانە ئارەق دەکاتە بەر
• ئەنوەر عەباسی (هەرەس) :
  ”کەی بوو دواجار، بسکی ئێوارەم گرتبوو؟
  کەی بوو دواجار، بەژنی ئێوارە هەڵیخڕاندم؟”
  خۆشە قورسایی جەستەی شەو.
  ترسناکە قورسایی جەستەی شەو
  خوێناوڵە روخساری ئێوارە.
  کە بسکی ئێوارە نەگرم چیبکەم؟
  کە بەژنی ئێوارە هەڵمنەخڕێنێ
• ئیبراهیم ئەحمەدینیا:
  شایه‌تیمانم به‌ شانی له‌رزۆکی تاریکی
• 
  پوختەی باس:
  
  لە دوماهیدا دەگەینە ئەو راستییەی کە رێزمانی کوردی بە هەوڵی تێکشکاندنی شاعیران لەخشتە نابرێت و لەسەر یاسای خۆی جێ لەق نابێت، ئەمە لە کاتێکدایە ئەو گۆڕانکاریە سینتاکسی و فۆنەتیکیانە هیچ خزمەنتێك بە بواری داهێنان و جیاوازبوونی شیعریی ناکات، چونکە خۆی لە خۆیدا جیاوازبوون دوو جۆریی هەیە؛ یەکیان ئەرێنییە کە ئەمەش زۆر دەگمەنە لە نەوەیەکدا شاعیرێک ببینیەوە ئەفراندنێکی ناوازە بکات کە شوێن پەنجەی بۆ نەوەکانی داهاتوو دیار بێت و پاش مردنی شاعیرەکەش شیعرەکان هەر بە زیندوویی دەمێننەوە، وەك ئەو شاعیرە کوردو جیهانیانەی کلاسیك و دواتر کە بە ئەرێنی جیاوازبوونی خۆیان لە دنیای شیعردا سەلماند، بەڵام جۆرەکەی تر کە جیاوازبوونی نەرێنییەو لە ئاکام خۆمژیلکردنیاندا ماندووبوونیان هیچی لی سەوز نابێت و پاش مردنی شاعیرەکەش شیعرەکان هیچ دیبەیتێك ناخولقێنن و سەدایان زوو دادەمرکێتەوە، لەم جۆرەش زۆر شاعیر هەن و تەنانەت هەموو ئەوانەی شیعر دەنووسن دەتوانن بە کاری هەڵگێرانەوەو قرتاندن و لەقکردنی زمان هەستن و بە جیاوازنووس لەقەڵەم بدرێن، بەڵام ناکریت بە ئەفرێنەر ناوبنرێن.
  زۆرێک لەو شیعرانەی لە ژێر ناوی نوێخوازیدا دەنووسرێن هۆکەی بۆ گرێ و کەبتە جۆراوجۆرەکان دەگەڕێتەوە کە وشەکان وەك شفرەیەك بەکاردەهێنرێن و رۆڵی ئامێری (بێ تەل) دەبینێت لە نێوان نێرەرو وەرگردا، بەس کێشەکە لێرەدا سەرهەڵدەدات کە لە زۆرباردا بەس شاعیرەکە لە شفرە بە کارهاتووەکان بگات!.
  کەواتە با لەوێوە دەست پێ بکەین کە ئەفرێنەرە پێشووەکان بۆ ئێمەیان جێهێشتووە، ئایا دەتوانین شتێکی زیادە بخەینەسەر داهێنانەکانیان تا جوانترو کاریگەرتربن یان نەخێر تەنیا لە جوغزێکی داخراودا دەخولێینەوەو هەر بۆ خۆمان دەنووسین، کەلەم بارەشدا من وای دەبینم شیعر نووسین رۆڵی چارەسەرێکی رەوانی دەبینێت بۆ شاعیرو هیچی تر. ئەمە لە کاتێکدایە ئەو شیعرانە هیچ خزمەت بە سەلیقەو چەشەی ئەدەبی خوێنەر نەکەن و لە کاتی بەرکەوتنی خوێنەر بەو شیعرانە وا نەزانێت ئەوە شیعرە لە دەرگای دەروون و هزرو گیانی دەدات، هەست و نەستی ناخەمڵێنێت بە تەلیسمی ناوازەیی کۆپلەو زاوەوەو وێنەو ئیقاعەکانی ناوی.
  ئیدی دەفامینەوە کە ئافراندن کارێکی کردەیی زۆر گرانەو تەنیا بانگەوازی زارەکی نییە، پسپۆران و خوێنەرانی ئەو بوارەن کە بڕیاری نوێخوازی و داهێنان  بەسەر کارە وێژەییەکاندا دەدەن.
  
  تێبینی
  ١- نموونەی شیعرەکان لە ماڵپەڕی (هاوچەرخ) وەرگیراوە، هەر یەك لە ساڵح سوزەنی: تۆران بە رەنگی پەموو/ بەڕەڵام كه له خۆت!: شەهاب شێخی/ ئەنوەر عەباسی (هەرەس): لە ئاسۆتدا / ئیبراهیم ئەحمەدینیا: کریستاڵه‌ ژیان و خائینه‌ ئاو/ قادر نیازی: گوللـە، ژنێكە لە تەنیایی دەترسێ!

٢- من ڕێزو خۆشەویستی زۆرم بۆ خودی شاعیرەکان هەیە و بە هیچ جۆرێك لەم نووسینەدا لە دەقە شیعریەکان لامان نەداوە، هەرواشە رەخنەی ئەکادیمی و بەرهەمهێن.