دیدار لەگەڵ شاعیر، هێرۆ کوردە | چاوپێکەوتن | ئارام حاجی
ئا: ئارام حاجی
.
هێرۆ كوردە ساڵی 1989 لە شاری كەركووك لە دایك بووە، ساڵی 2012 هەر لە کەرکووک و لە زانکۆی کەرکووک، بەشی زمان و ئەدەبی کوردی تەواو کردووە و پاشان لە ساڵی 2017 لە زانکۆی چەرموو ماستەری لە بواری ئەدەبی هاوچەرخدا وەرگرتووە.
هێرۆ کوردە دوو کتێبی چاپکراوی هەیە بە ناوەکانی:
- سوتانەكانم لە وەرزی فڕیندا 2007
- دەنووسم یووسف 2013
هێندەک لە شیعرەكانی كراون بە عەرەبی و ئینگلیزی و فەڕەنسیی و کتێبەشێعری “دەنووسم یوسف” بەتەواوەتی كراوە بە كورمانجی سەروو و لە ئەستەمبوڵ چاپ و بڵاو كراوەتەوە.
گفتوگۆیەکی کورتمان لەگەڵ خاتوو هێرۆ پێکهێناوە کە ئەمەی خوارەوە دەقی گفتوگۆکەمانە.
ئارم حاجی: ئەوەی پێی دەگوترێ بەهای دەق، هێرۆ ئەم بەهایە و ئەم قورسییە دەخاتە ئەستۆیی کام ڕەگەز لە ناو شیعردا؟ بۆ نموونە؛ هەندێک کەس قورسایی دەق دەخەنە ئەستۆی وێنەی شیعری، هەندێکیش ئەم بەهایە بە زمان دەسپێرن، کە بۆ نموونە بەشێک لە شاعیرانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لەم چەشنەن. هەیشە بە ڕەگەزەکانی تری دەسپێرێت. هیرۆ بەهای دەق بە کام ڕەگەز دەسپێرێت؟
هێرۆ کوردە: دەق كردەیەكی ورد و سەختی ئەفراندن و بنیاتنانە، بەیەك رەگەز دروست نابێت، تەواوی رەگەزەكان قورساییان لەسەرە و هەندێ جار رەگەزێك زۆرتر دەكەوێتە ژێر قورسایی و سەنگینی شیعر. من بۆخۆم زیاتر لە شیعرەكانمدا وێنەی شیعری و كرۆك بارەكەیان هەڵگرتووە، ئەوە نەبێ گرنگی بە زمان نەدەم بەڵام هەندێ جار زۆر گرنگی دان بە زمان شیعر لە شیعرییەت دادەماڵێ. تۆی بەردەنگ و منی خوێنەر دەكەوینە بەر زمانێكی تۆكمە بەڵام هەستناكەین لەناو شیعرەكەداین، دواجار هەر نووسەرێك و هەر دەقێك یەكێك لە رەگەزەكان تێیدا زاڵ دەبێت، بەدەگمەن باڵانس لە شیعردا هەیە واتا زمان و وێنەی شیعری و ناوەڕك و مۆسیقای ناوەكی لە یەك ئاستدا بن.
ئارام حاجی: شیعری هاوچەرخ زیاتر بەوە ناسراوە، بنکۆڵکردنی زمانە لە ئاستی جیاوازدا، لای شاعیران. بە مانایەکی تر؛ هەڵکۆڵینە لەناو زماندا. لەبەرامبەر ئەمەشدا تەکنەلۆژیا؛ بگرە تا کەرەستەکانی تر بەخێرایی لە گەشەدایە. دەپرسم: زمانی شیعر دەتوانێت هاوشانی ئەم گۆڕانکارییە خێرایانە هەنگاو بنێ و لەناو خۆیدا جێیان بکاتەوە، وەک کەرەستەی شیعری؟
هێرۆ کوردە: گەر بازنەی باسەكە سنوردار بكەین و و بیخەینە سەر زمانی كوردی، ئەوە دەتوانم بڵێم گەر بتەوێ دەتوانی، كاتێ دونیا و مرۆڤ لەگەشە دان، زمانیش گەشە دەكات. زمان شتێكی زیندووە، گەورە دەبێت، وشە و دەستەواژەی نوێ دروست دەكات، هەندێ جار وشە و مانای دەمرن، زمانی كوردی زمانێكی دەوڵەمەندە، دەتوانین مانای نویێی لێ دروستت بكەین، شیعری نوێ و هاوچەرخ بەراورد بە شیعری كلاسیك و پاش كلاسیك لە رووی زمانەوە جودایە. شیعری ئاییندەش بەراورد بە شیعری ئەمڕۆ جیاواز دەبێت، شیعریش ئەو توانایەی هەیە بەرگی نوێی زمان لەبەر بكات لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا شاعیرانێك هەن حەزناكەن یان ناتوانن بەو نوێكارییە كار بكەن و بە زمانی شیعری كۆن دەنووسن، تەنانەت هەن كلاسیكیانە دەنووسن، زۆرجار فۆبیا لە نوێ بوونەوە، فۆبیای تاقیكردنەوەی بەرگی نوێ و شیعری نوێ هەیە كە نووسەر ئامادەیی تێدا نییە خۆی لەگەڵدا رابێنێ. بۆیە مەسەلەكە ئەوە نییە دەتوانین یان ناتوانین، بەڵكو ئەوەیە کە دەمانەوێ یان نامانەوێ؟
ئارام حاجی: دیارە شیعر لەو قۆناغانەی پێیدا تێپەڕ بووە، هەر نەوەیەک شتێکی ئیزافە کردووەتە سەر قۆناغی پاش خۆی.
ئایا ئەدەبی پاش ساڵی دوو هەزار؛ توانیوویەتی خۆی بسەلمێنێت؟ توانیوویەتی شتێکی زیادە بخاتە سەر قۆناغی پێش خۆیی؟
هێرۆ کوردە: بێگومان هەمیشە ئیزافە و نوێكاری هەبووە و هەیە، پاش ساڵی دوو هەزار و پاش دوو هەزار و بیستیش هەیە، شیعر هاو شێوەی زمان، نەك شیعر تەواوی ژانرەكان، زیندوون، من وەك كائینی زیندوو مامەڵەی لەتەك دەكەم. نەوەكان هەمیشە بیری نوێ و زمانی گوزارشتكردنی نوێ دەخەنە شیعرەوە، چونكە برین و ئەندێشەی نوێ و جیاوازیان هەیە، كێشەی جودا و دونیابینییەكی جیایان هەیە. ئەم جیاوازییەیە ئیزافە دروست دەكات، هەر ئەم جیاوازییەیە مەسەلەی ناكۆكی و شەڕی ناوەكان و قبوڵكردن و رەتكدرنەوەی نەوەكانی هێناوەتە بەرباس و مشتوومڕ و گفتوگۆی دروست كردووە.
ئێستا كە ئێوە دەپرسن ئایا توانیویەتی خۆی بسەلمێنێ؟ من تیناگەم خۆ سەلماندن چییە؟ ئەمە شیعرە، زمانی ئازار و ئەندێشەكانی ئینسانە نەك شەڕ و زۆرانبازی تاكو خۆی بسەلمێنێ، من بەجۆرێك برین دەنووسمەوە و نەوەی دوای من بەجۆرێكی دی، برینەكان جودان و سەردەمەكان جودا و زمانەكە زمانێكی نوێ. ئێمە ناڵێین شاعیرەكە زۆرانبازانە خۆی سەلماند بەڵكو ئیشی رەخنە ئەوەیە ئەو دەقانە لە رەهەندی جیاجیاوە لێكبداتەوە و تەماشای گەشەی زمان و گۆرانكارییە تازەكان و داهێنانەكان بكات. من بۆخۆم ئیمانم بە خود سەلماندن نییە، شاعیرێكی نەوەی رابردوو دەتوانێت لەگەڵ گۆرانكارییە نوێیەكان خۆی بگونجێنێت و زمانی خۆی دووبارە سەوز بكاتەوە نوێ و جیاوازتر بنووسێت.
ئارام حاجی: ئەگەر بتوانی لە ژێر ناونیشانێکدا، ئەدەبی پاش دوو هەزار، جێی بکەیتەوە ناوی دەنێیت ئەدەبی چی؟ دیارە لە ڕووی ناوەڕۆکەوە مەبەستمە.
هێرۆ کوردە: نازانم قەت بیرم لەوە نەكردووەتەوە ناو لە ئەدبیاتی سەردەمەكان بنێم، بەڵام مادام كەوتمە بەرامبەر وەها پرسیارێك دەڵێم: ئەدەبیاتی خەمۆكی و بوێری و ئیرۆتیكی
ئەم نەوەیە خاوەن خەمگینییەكی زۆر قووڵ و فراوانە، بەشێكی زۆری دەقەكان هەڵگری دەنگ گەلێكی زۆر خەمگینن، هاوكات بوێریش، بوێری لە دەڕبڕینی حەز و بۆچوونەكان و شكاندنی تابووەكان، رەخنە گرتن لە ئاین و ئایدۆلۆژیا و چەمكە سواوە كۆمەڵایەتییەكان.
دواجار ئیرۆس و ئەدەبیاتی ئیرۆتیكی بەشێوەیەكی بەربڵاو لە شیعری ئەم نەوەیەدا هەیە بەتایبەتی ژن و كچەكان، كە لەنەوەكانی رابردوو جگە لە كەژاڵ ئەحمەد كەسم بەرچاو نەكەوتووە ئەوەندە بوێرانە لەبارەی ئیرۆتیكەوە بنووسێت، هەندێ جار پیاوەكانیش ئەو بوێرییە لە شیعرەكانیاندا نەبووە.
ئارام حاجی: کە بە دەقێك دەگوترێت ئەمە دەقێکی هاوچەرخە، ئایا دەبێ بە ڕوواڵەت و فۆڕم یان بابەت یان گوزارشتکردن؛ یان جۆرە هەناسەیەکی نوێ؛ دەبێتە دەقێکی هاوچەرخ؟ بە واتایەکی تر؛ بەڕای ئێوە چی لەخۆیدا هەڵگرتبێت دەبێتە دەقێکی هاوچەرخ؟
هێرۆ کوردە: جیاكردنەوەی دەقی سەردەمێك لەسەر دەمێكی دی تەنیا زمانی نووسینەكە نییە، خەم و ئەندێشە و ئارەیشەكانیشە، خەمەكانی من خەمەكانی دایكم نین لەتەمەنی من دا، ئەندێشەكانی تۆ ئەوانەی باوكت نین، گەر بەهەمان فۆڕم و هەمان زمان و هەمان ناوەڕۆك دەقێك نووسرا، ئەوە خۆ دووبارە كردنەوەیە نەك نوسین، نوێ بوونەوە بەو جۆرە ناكرێ، نەوەی نوێ واتا دەنگی نوێ، بیركردنەوەی نوێ، زمانی نوێ، كە دەڵێین زمان، مەبەست زمانی گوزراشتكردنە، داماڵینی زمانی كۆنە، بۆنموونە زمانی ترس و شەرم، گونجاندنە لەگەڵ خەمە جڤاكیەكان، گوزراشتكردنە لە دونیای نوێ بە بیركردنەوەی نوێ، من ناتوانم گوزارشت لە عەشق بكەم بە زمانی مەستوورە، شیعری ئەمڕۆی دونیا دژی سەرمایەداری و كلكەكانییەتی، دژی سیاسەت و سیاییەكان، شیعرێكی هوشیارە و تەنیا عاتیفە نییە، چونكە شەڕی ئەمرۆِی مرۆڤ شەڕێكی سەختترە لە شەڕی تفەنگ و فیشەك و بۆمب.
مرۆڤی هاوچەرخ مرۆڤێكی ماندووە لە دونیایەكی تاقەت پڕوكێندا هە موو چركەیەك داوای شتی نوێ و هێز و گەورە بوون و دەوڵەمەند بوون و سەركەوتوو بوون لە ئێمە دەكات، ئەم فشارانە ئاریشەی راستەقینەن و فۆڕم و ناوەڕۆكی شیعری هاوچەرخ گواستنەوەی ئەو خەم و دەنگ و دژە دەنگانەیە.
ئارام حاجی: لە جێییەکدا دەڵێیت: ئیرۆتێك وەک جۆرێک لە خەمگینی و هاوار کردن، یاخود یەخە دادڕین وایە. بەڕای تۆ کە تێگەشتن بۆ ئیرۆتیك بگات بەو تێگەشتنەی تۆ، دیسان مەرگی ئیرۆتیكی لێناکەوێتەوە؟ لانیکەم لای خۆت؟ چونکە شیعر بە جۆرێك لە جۆرەکان لە دۆخێکی ناڕازیبوونەوە سەر هەڵدەدات، بەڵام ئەو دۆخە بگات بە تێگەشتن و پێکگەشتن؛ شیعر بۆ لێی بدوێ؟
هێرۆ کوردە: مەرگی ئیرۆتیك بۆ؟ نا من وای نابینم، من گووتومە بەشێك لە دەقە ئیرۆتیكییەكانی من لە خەمگینییەوە سەر چاوە دەگرن، واتا لەكاتی خەمگینی نوسیومن. ئەمە دۆزینەوەی روانینێكی نوێ و روویەكی نوێی ئیرۆتیكە نەك كوشتنی. دەزانی بەشێكی زۆر لە خەڵكی، لەكاتی خەمگینی و خەموکی و تەنانەت پرسەباریدا هانا بۆ سێكس دەبەن؟ بۆ گوزارشتكرن لە خەم و برینەكانیان، یان زمانێكی دی نازانن بۆ خود دەربڕین و هانا بۆ جەستە دەبەن. من ئیرۆتیكم حۆشدەوێ بەڵام درۆشی لەگەڵدا ناكەم. زۆرجار خەمەكانی خۆمم رووت كردوەتەوە و بەو رێگە رووتە گوزارشتم لە ئازار كردووە. من سنور بۆ چەمك دانانێم. وتەیەك هەیە دەڵێ: ئەوەی بۆ شاعیر دەچێتە سەر بۆ كەسانی دی ناچێتە سەر. واتا شاعیر ئازادی تەواوی هەیە لە دروستكردنی واتای تازە. هەر چەمكێك گەر توانیت لە شیعردا جێی بكەیتەوە و مانا و شیعریەتی پێببەحشی بیكە. لە شیعردا دەسەڵاتی شاعیر بێ سنوورە.