گوژمانە ”سەروو شێعرێ تازێ” بەرهەموو ڕەئووف مەحموودپووری
سابیرعەزیزی
.
١
جە ئارۆنە نویستەی بە هەر بەهانێ ومەرامێ زانستی،ئەدەبی،هونەری … بۆ، سەرو بنەماو تئۆری و جە قەدپاڵوو ئەندەیشەو ڕۆی،چێروسێبەرەو کەڕەو زانستوو ئا بەشیەنە، بە یاوای لیشکەو وەرەتاو ئاوەزی، لابلاو سەرچەمەو تۆپڵاخەو ئەزموون و بڕیارە تەجرۆبیەکا… هەناسە و پەنەیاوای و گەشەی، بە وێشەوە وینۆ، نیازو و پەنەوازو ئاوەزو سەردەمیین. چی گۆشە نیگاوە ژانەروو شێعرێ ئەزموون و تاریخێ وەرفراوان و سینەیە پەڕ هەورازونشیوەش هەن. پەنەوازا سەرو بنچینەو شیعرێ، سۆزوو خەیاڵ، سەنایەعێ ئەدەبی، ئیحساس وعاتیفە، ئۆفووئاخ وداخ،… گۆزەر کەرمێ. ئەندیشەو هازەو هۆزیما تێکەڵ بە بەها تئۆریەکا و سامانە بۆتیقایەکا و بە پشتیوانی ئیستاتیکای هونەری، ئایرۆنی وپارۆدی شێعرێ ڕازی کەرمێ، تا هەنگامەو ژانەروو شێعرێما هێقمە بۆ، لارولوێریش پەوە دیار نەبۆ.
پەی ئانەی خاستەر شانە دەیمێ چێرو ئی عەقڵیەتیە و باوەڕمەند کاژەو سینەی و زەینی بە جوەو ئەندیشەی تێکەڵە بۆ، گوژمانە (خرۆشنای و بەڕۆ کەردەیۆ شێعرێ هەورامیانەی) بە وردی وانمێوە. چی بەرهەمە بەرزەنە، چنی: ڕەوتوو تاریخی شێعرێ نەوەی هەورامیانێ، زوان و ویری شێعری ئارۆیانە، پڕۆسەو شێعرێ، ڕەخنەو لۆقەت گێرتەی بەپاو بنەماکاو ڕۆی ومێتۆدی زانستی، خانەش سەرو دەفتەرە چاپ بیەی شێعراو سەردەمی ئاشنا و مەزەچەشتێ بیمێ.
پەی ئانەی چی ڕاسەوە چنی کتێبوو تئۆری شێعرەو ڕۆی گوژمانەی ئاشنێ بیمێ، خاستەر ئانەن بلمێ دلێ لاپەلەکاو ئی کتێبەیە.
دیارا ژانەروو شێعرێ پەی ئانەی ڕەزنەی ماندەگاریە بە وێشەوە وینۆ، پەنەوازا بەردەوام تازە بۆوە. پەوکای چی کتێبەنە لاپەلوو١٠ی: (چنی لوای شۆنیرە و یاڤایەنە جە تئۆری و ڕەوتوو ڕەخنەی و هۆرسنگنای ئەدەبی، یاونمێش پا قەناعەتە کە شیعرەو ئێمەیچ نیازش بە چێروچوەر کەردەی و هۆرڕووشکنایۆ و دووبارە دایرەو تان پۆی جیاوازی هەن). حەر چن باوەڕی قووڵم بە تازەگەری هەن بەڵام پەنەوازا تازەگەریچ سەرو بنەماو هەرمانەوهەڵمەتە وەڵێنەکاوە بلا ڕاوە. وەختارێ گەرەکما بۆ تازەگەری کەرمێ، وشەو چێرووچوەری قۆرسایی غەریبی و نامۆی وێش هەنش. وچەنی ڕیفۆرمی ئاویشا یەک جۆرە مەلۆ. حەر پاسە نویسەر جە ل٥٥ی (جە فەرهەنگوو وێچمانە، هەر جە شێعرەو هورمۆزگانیەوە تا سەردەموو یارسانەکا، مەلاپەریشان،بێسارانی،مەولەوی،و… ئانا وێنمێ کە جمگە بە جمگە، ڕەوتێوە ئەرەمەرزیارە درێژەش پەنە دریان). وەختارێ بانگەواز پەی ئی ڕەوتەیە کەرمێ، ئێتر چێرووچووەری و سیسی و کوشیایەو کپ بیەیۆ ڕەوتی وەڵین… بە سەڵتی وقسری مەنۆوە. باوەڕی قووڵ و هازدارم هەن کە دەقی تازەی هەورامیانە زوان حاڵ و هازوتین بەخشا بە زوانی هەورامی، تا خایتە هازوهۆزێ تایبەت تێکەڵ بە ڕەوتوو ڕۆشنویری و فرە دەنگی، مۆدارا، پێوەرەبیەی، ئازادی، مافوو ژەنێ، جە یەک کەلام دیمۆکراسی… کەردەن. پەوکای نێسبی تەماشەو ئی ڕەوتەیە کەردەی وینگایە ڕۆشنویرانە دوور جە مۆتڵەقیش گەرەکا.
ل٢٤ی پێسە نویسیان (شیعرەو ئێمە فرەتەر سەرەنجەش لاو ڕازوانی سۆرانیرە خشیان…) لاپەلوو٢٥ی (… نیازێوە پەی وەش کەردەی ناشیانەو بڕێ کەلیمە سەقەتا مەمانۆ). جە ئێدامەنە باسوو ئەرکەکاو شاعێریش بەیان کەردێنێ، شاڕەزاو کەشفی شاعێرانەی بۆ، گەمەو بازی زوانی، پارۆدی وئایرۆنی… جە دەقەکاشەنە دیارێ با، حەرچن منیچ چنی فەرمایشە بەرزەکاو نویسەری هەمڕاو هەمدەنگەنا. بەڵام بە داخەوە جە حیچ کامی نموونەش ناردەنەوە. تا وانەر بزانۆ ئی خاڵە ئەرینێ کە نامێشا ڕێزە کریەنە، ڕۆخسار و بیچمشا کامەن. و جە مەیدانوو بەرهەمینەو دەقینە کامە ئی وینگا پێکۆش و کام بەرهەمی مەپێکۆ. ل٣٨ی پ ئەوەڵی( چوونکای شێعرە بابەتێوە ئێنسانییەنە و مەشیۆ خزمەتوو بەشەریەنە بۆ) دەسوەشی پەی نویسەری، بەرزوو شایستە ئەرکو شاعێری و قەوارەوبارسای شێعرێش دیاری کەردەن. حەر چن سارتر جە کتیبوو: ادبیات چیست؛ ماچۆ بە عام ئەدەبیات پەی ئازادی بەشەری هاوارێ کەرۆ. ل٣٩ی پ دووی( بڕاسی شاعێر بیەی مسیبەتا) حەر چن من چەنی ئی قسێ نیەنا و باوەڕم پاسەن گرد کەسێ جە حەنناو وێشەنە مشۆم خزمەت کەرۆ بە بەشەریەتی… حەر چا لاپەلەنە خەتەو چواری( شاعێر مشیۆ ئا تاکە وریاو ژووژەڵە بۆ …) بە باوەڕو من نویسەر جوابو وێش دانشەوە، ژیرانەو هۆشیارانە ئەرکوو تاکە بەتواناکاو کۆمەڵگای کە شاعێریچ یۆ چانیشانە، دیاریش کەردەن. ل٤١ی باسوو تاشتەی و وەش کەردەی وەردەنگ پێوەرین … بە بڕواو من حەر پاسە پەیما نیا شێعر پێوەرەی بەها دەیمێ پەنە چوون باوەڕ پاسەنە بەها دای بە شێعرەی پێوەرێ، خسنای دەقی و سەرزینەیی و کرژی و هاری… شێعرێ کز کەرۆ،تەنیا بنخاڵەکەما پەی مازۆوە. چی وینگایچەوە پەیما نیا وەردەنگ پێوەری ترۆقی دەیمێ پەنە، پەوکای بەستەیۆ وەردەنگی بە بڕێ تئۆریە و بووتیقایە شێعریە هەسوو سەڵتەکا… خەساروو خانەشی جیاوازی جە وانەری گێرۆ و ئینە جە زەمەنی ماوە بەرەنە فرە جۆری و رەنگاوڕەنگی خامە و وینگاو وانەری پێسە پشتیوانی بەهێز پەی شێعرێ چەنەما مسانۆ. دەقی کلاسیکەنە ئی ئەزموون و تەجرەبەما هەن. پەوکای گۆزەر جە فەزاو شێعرەی کلاسیکێ هەزینەو بەهای تایبەتەش گەرەکەنە. ل٤٢ی ( وەردەنگی خەلاق و بەڕۆ، کەسێوەن جە دەقەنە وێش چینە کەرۆ) وەختارێ وەردەنگ تاواش شانە بدۆ چێرو چینەی و لەیکدای وپەیجۆری … فەزاکێ فاڕیۆ، ئێتر وەردەنگ پێوەری ماناش نیەنە. ل٥٠ی پ دووی( شێعرە ڕووداوێنە کە جە مەیدانوو زوانینە ڕۆوە مدۆ) بەڵە فرە ڕێکا. بە تایبەت دەقی ئاوانگارد وپۆست مۆدیڕن و ئارۆیانەنە، لۆسەی هەقەتینەش کەوتینە سەرو شانەو زوانی و ئا گەمەو وێ خجڵنایە… چەنی زوانی. حەرپاسە جە ویروو تئۆریە پۆست مۆدێڕنیەتینە شیعرە: کەلامی، نەسری، زوانی، حەجمی … حزوورەش هەن، پەنەوازا ئێمێج لایە جیدی و بنەمایی وقووڵ کەرمێوە جە زوانی شێعریما.
ل٥٦ی ( بڕێ جارێ وینیۆ کە بڕێ جە دەنگەکا سەرنجەشا سەروو کەسەکاوە زۆمەنە و گردوو هەم وخەمیشا بیەن پانەی کە کەسەکا بە بریاوە یان بەڕەندە نیشانە بدا و کەسەکێ لاشاوە ئامانجێ سەرەکینێ) جەئێدامەنە و حەر چی ڕاسەوە. ل١٣٣ی (تەنیا ئینێ فکروو هەراوهووریایەنە و جەنجاڵ وەش کەردەیەنە . کە ئی شێوازە هیچ بارێوە مەیاونۆ هەوار و ناسەردەمیانەن) نویسەر باسوو عەقڵیەتوو ڕۆی و بەها دای بە کاژەو ڕۆشنویری پاڵوو لایەنە نادیارەکاو دەقی تازەینە، کەرۆ. یۆ چا خاڵە ماندەگاراو ئاوانگاردیسمی شەفاف سازی و بێ پێچوپەنا قسە کەردەیا… ئەگەر ئی فەرمایشەو نویسەریە بە نوێشتەینە ئامان و چاپ بیەن، نویسەر کەوتەن وەروو چەماش… پەنەوازا نویسەر ئی شێوە هەرمانە قیزەونا ئاشکرا کەرۆ و باکش جە حیچی نەبۆ. چوون ئەرکو نویسەر و قەڵەموو ئارۆی ڕاس و ساف درکنای بەها دای بە گرد وینگاو درەتانێن. ئەگەریچ نەنویسیان و بە شەفایی یام فەزاو قسانە مەنەنۆ… ئێتر ئەرکو ئەندیشەو ئارۆی نیا جە دەنیاو تەوەهۆم و تەرحەو تۆتێئینە سڵ کەرۆ و بریار بدۆ. جەحاڵێوەنە نویسەر، ل٥٧ی ( بە قەناعەتوو من جە گەمەی ئەدەبیەنە نە سەردوموو پاڵەوانچیەتی مەنەن… گەمەی ئەدەبیەنە بەشدار بیەی هامگەمەچی بیەی وەر سەرەنجا). نویسەر چێگەنە بە وینگایە بەرزەکاو وێش، جوابو وێش بە پاو عەقڵیەتوو ئارۆی دانەوە. ڕەوتەکەش پێسە پڕۆسەی ئەشناسە کەردەن کە گردوو بەشداراو ئی پڕۆسەیە جە حەنناو وێشانە شەریکێ ئی هەرمانە جیدیەنێ.
٢
ل٥٩ی (یۆ جە تایبەتیەکاو ئەوسایینێ مانای یەک دەقی یان یەک سەرەنجین) چەنی ئی پەیامیە هەناو هەمڕانا، فرە بە جوانی و قووڵ ئی ئەرکە ئارۆیانەشا پراکتیک کەردەن. فرەو دەقەکلاسیکەکاما یەک ڕاس سەرو خاڵێ تایبەتێ زۆمشا کەردەن و پەیامشا سادە و ساکار و سەڵت قۆتار بیەن بە جۆرێ گردو تەیفەکاو کۆمەڵگای بێ ویر کەردەیۆ پەیامەکەشا وەر گێرتەن. پەوکای باسوو شاعێر مەحوەری و قەبووڵو وینگاو شاعێری جە لاو وانەریەوە، چا خاڵە نەریناو لاوازاو دەقی کلاسیکیەنە. بەڵام جە دەقی تازەنە وانەری جیدی و کارامە حزوورەش هەن و فرەو یاگانە دەقی بە چاڵش کێشۆ. ئەڵبەت حەر پاسە نویسەری ئێشارەش پەنە دان ئینە مۆتڵەق نیا.
ل٧٠ی(سەروو ڕەخنەنویسی جە دەرەتانوو شێعرێ تازێ هەورامیانێ ،لازم وپەنەوازا وچیۆ کە جمنەر، ڕچەماڕ و بنەما سازوو ئی هەرمانێ بەڕێز، فەرزادمیرئەحمەدی بیەن) چێگەنە بڕێ پرسێ قووتێ باوە… کاک فەرزاد پێسە ڕەخنەگیرێ ئامان مەیدانوو دەقی تازەی هەورامیانەی، فرە مەبارەکا. بەڵام هەرمانەو ڕەخنەی، بەردەوامی و شۆنگێرتەی هەن شۆنیشۆ یانێ کەسێ بە نویستەو یەک یام دوێ نوێشتا سەرو هازەو قەڵەموو یەک نەفەری، مەبۆ بە ڕەخنەگیرو ئا ڕەوتەیە. چوون ڕەوتوو دەقی تازەی هەورامیانەی حەرپاسە کە نویسەر دلێ ئی کتێبینە ئێشارەش پەنەدان، بیەن بەڕەوت، شێوازو تایبەت بەوێش گۆزارەش کەرۆ. پەوکای کاکە فەرزاد مەشیایێ شۆنگیرتەو ڕەوتەکەی بیایە نەک بە خانش سەرو یەک قەڵەمی ئەوێتەرێش وستێنێ پەراوێز. ئینە جەحاڵێنە کە کاکە فەرزاد بەردەوام و ئەکتیف جە بواروو شێعرێنە خەریکوو هەرمانێن. یام کریۆ واچی کە کاکە فەرزاد لایەنەکاو تەرو ئی ڕەوتیشە قەبووڵێ نەبا. حەرپاسە شاڕەزیاو ئی ڕەوتەیە هاگادارێنێ و نویسەریچ ئێشارەش پەنە دان ئی شێوازە تەوانمەند و ئارۆیانە، خەریکا نەسڵوو چوارینە کاژە وزۆ. یام مەشیایە لانی کەم کاکە فەرزاد پێسە ڕەخنەگیرێ جیدی، دەقەکاو وڵێ زەڕنەوئاسۆیچش وانێنێوە، پەیلواو وێش ئاشکرا کەردێ. نەک ئینە چی بەینەنە ئەنگۆستە کێشۆ سەرو بەرهەمێ تایبەتی، بە جۆرێ شەک و گۆمانە وەشە بۆ… یام کاکە فەرزاد ڕەخنەگیری حەرفەیی و جیدی نیا، یام جۆرێ (بە باوەڕو من) ئێحساسی جمەش بیەن و کرچی و کاڵی… پیویۆ. جە ئێدامەنە ئێشارە کریان کە بەڕێزا: کاک کەیهان عەزیزی، کاکە فەرشید شەریفی، خانم شنۆڕەحیمی، ڕەوتوو دەقی تازەی هەورامیانەشا پەیجۆرێ بیەنێ و لەیدکدایشا پەی کەردەن. بەڵام بە باوەڕو من و بە پاو ئا بەڵگاو نوێشتاو فاکتا، هەنێ وەروو دەسینە ئی بەڕێزێ تەنیا پەی یەک قەڵەمی، ئادیچ بە جۆرێ واچی جە وێت کەردیشەوە، پەوە دیارا، سەرشا نویستەن و جە خانش و ڕەخنەی جیدی و هەرمانەی مەیدانی سەرو ڕەوتەکەی (تا ئا یاگێ من هاگادار بوو) نوێشتێ و خانەشێشا نیا وەروو دەسینە. کەسانێ پێسە کاک عادڵ محەممەدپوری، ڕەئۆف مەحموودپور، سۆهەیب فارۆق،سابیرعەزیزی، فەرشیدڕۆستەمی… بە جید شۆنگێرتێ ڕەوتوو دەقی تازەی هەورامیانەی هەنێ. نوێشتەکاشا جە حەفتەنامەکاو سیروانی، دیارکهن،بەیان، لوتکە… و دەنیای مەجازینە ئاشکراو دیارێنێ.
جە ئێدامەنە نویسەر وەش و ڕێک وپیک باسوو ڕەخنەی بە ئەبزاریە ئارۆیانەش وستەن ڕوە. چێگەنە ئەوپەڕوو مانیایی و شەکەتی پەی ئی ئاوەزوو ڕۆیە(ڕەخنە)، چی بەرهەمەنە دیارا و پەنەوازا گرد شاعێرو وانەری جیدی شێعرێ کەرۆش قیبلەگاو وێش. ل٧٥ی (تایبەتمەندی ڕەخنەی سەردەمیانەی ئانەن کە چەم گێڵنێوی هەمەلایەنە بۆ…) ل ٧٦ ی خاڵەویەرەمی (تایبەتمەندی ڕەخنەی سەردەمیانەی ئانەن کە مەیدانوو هەرمانچیەتیش دیاری کریابۆ…. ئێدامەنە. پەی نموونەی ئەوەوانای فمێنیزمی،سیاسی،زوانەوانی…) من پاسەش لەیەک مدەوە ئی دوە خاڵە پەشتەو سەرەو یەکترینی ئامێنێ، دەژوو یۆینێ.
٣
حەر پاسە وەڵتەرێ بەیان کریا، یۆ جە خاڵە بەرزەکاو ئاوەزوو سەردەمی شەفاف سازی و نەوەستەی هەرمانێ چێرو سێبەرەو تکاو ڕجای… یانێ مشۆم جەسارەت و نەتەرسایت بۆ و ڕوودەربایسی گنۆ پەراوێز، سانسۆر و شارتەیۆ بە جید لۆمە کریۆ، ئینە خاڵەو بەرجستێ ئی بەرهەمینە و باوەڕو بەهیزو نویسەرین (بە پاو داعیەو نوێشتەکا). بەڵام بڕێ یاگێنە پاسە من بزانوو خەریکا چیوەێ شاریۆوە. ل٨٦ی( خۆ مەکریۆ بە هەر درکنایێوی نقەکەری واچمێ تازەگەری وهەر نقێوە نیمە تاسیای کەرمێ بە پێوەر. ئێدامەو هەمان لاپەلی: یان بە هەر وردە سەرەنجێ مەبەستداری واچمێ نەقد) دیسان ماچووە بە داخەوە دیارا بڕێ قسێ هەنێ … مەدرکیا و مەدریا بەر و بە جۆرێ وێ سانسۆرێ و پەنانەکی… هەن بەینەنە. ئینە تاوو یۆ جە خەسارەکاو قەڵەمی ڕۆشنویری بۆ جە جمگاو باسوو ڕەخنەی یام لۆقەت گێرتێنە.
سەرو باسوو دەسپەنە کەردەی ڕەخنەی کوردی، ل١٠٨ی (جە ئەدەبی کوردینە بنماییوی پتەوەما نیا. بڕێو جە باسکەرەکا، ئێشارە بە حاجی قادری کۆیی کەرا) جە درێژەو باسەکەینە حەر ئا لاپەلە(یەکەم هێماو هورسەنگنای شێعری، پەی مامۆسا مەولەوی تاوەگۆزی گێڵۆوە). دەقە شێعرەیە جە لاپەلوو ١٠٩ی ئێشارەشا پەنە کەرۆ. (من ئا نەزەرێ وێمە، جە وتارێوەنە نویستێبێ کە باسوو دەس پەنە کەردەی نەقدی کوردیش کەردەبێ. وتارەکە جە ژمارەو ١٩٩ سروەینە چاپ بی) وەڵێنە ئینەی عەرز کەرو کە ئی پارچە شێعرێ ماموسا مەولەویە (جە لاپەلوو ٤٤١درۆسا و بە هەلە ٤٦١ ) نویسیان . دیارا مەحروومی شاعێر دوێ بەیتێ شێعرێ ماموسا خانای قۆبادی و چواربەیتێ شێعرێ وێش کیانۆشا پەی لاو ماموسا مەولەوی کە بزانۆ کامێ شێعرەکی بەرزتەرێنێ و بە جۆری هۆرسەنگنایشا پەی کەرۆ. ماموسا مەولەویچ جە شەش بەیتێنە جوابوو مەحروومی شاعێری مدۆوە. نویسەری بەرێزیج ئی کۆپلە شێعریەو ماموسا مەولەویشە کەردێنە بنەمایە پەی ئاشکراو ڕێخەو دەسپەنەکەردەو نەقدی کوردی. ماموسا مەولەویش بە سەرچەمەو دەس پەنەکەردەو ڕەخنەی گۆزارەش کەردەن . بەڵام وەختارێ قووڵ و ورد کاردەوەژی ئی هەرمانێ کەری و تواتواش کەری پی ئاکامیە یاوی کە ئانە ویروو ئەندیشەو مەحروومی شاعێری بیەن کە تاوانش کەشف و ئێستەیەو ڕەخنەی کەرۆ. لەیەکدای دەقەکا و زەینوو مەحروومی چەنی ڕەوتوو رەخنەی ئاشنا و باوەڕەش بە ئی هەرمانێ بیەن. ماموسا مەولەوی پێسە ئەنجامدەر و بکەروو هەرمانێ حزوورەش هەن و ئەسڵوو کارەکەی و ئەندیشەو ویرەکە گێڵۆوە پەی لاو مەحروومی شاعێری، ئەگەر قەرا پاسە بۆ پێسە دەسپێکوو ئی هەرمانێ کەسێ دەسنیشان کریۆ، ئا کەسێ مشۆم مەحروومی شاعێر بۆ کە ئەندیشەکەش خەلق کەردەن. جە ئێژایی و بەرزی دەقەکەو ماموسا مەولەوی و پەیلوایە شایستەکەو نویسەری و پەیجۆرکاریەکێش کەم مەبۆوە.
چی بەرهەمەنە بڕێ وشێ بە هەڵەی چاپی ئامێنێ: ل ٢٧ی گلیێنە= گێڵێنە.ل٣٥ی بیەی=بیەن.ل٣٦ی ئاینەمەلیەنە= ئایرەمەلیەنە. ل٣٧ی بەریانێ= جەریانێ.ل ٤٧ی نەیەنێ= بیەنێ.ل٥١ی. ل٦٤ی کوۆ= کوەۆ . هەمانێ=هەرمانێ.ل٧٥ی تومەشا= تومشا. ل٨٧ی مەشیۆ= مشیۆ. ل١٠١ی ڕەنەگە=ڕەنگە.ل١٦٦ی وەخێو=وەختێو،… تا دمایی.
حەر پاسێچ چی بەرهەمەنە بڕێ وشێ ڕەسەن و ئەسڵێ هەورامیانێ وێشا نیشانە دان کە یاگێ سەرەنجێنێ؛ قابلۆخ، پرش، ڕژنی، تاجنای، جێڕ، دەنگاژ و دەنگاژۆ، بزۆک، ڕەتنای، نقای، تەڕاتێنێ، ئاچۆخا، سەڵت، بنخاڵ، کڕنای، شۆڤار، کڕ…
٤
جەکۆتایینە، بڕاسی ئەوپەڕوو سوود و بەهرەم بەرد جە وانایۆ ئی بەرهەمە شازەیە. مانیفیستێ کامڵ جە فرەو ئا تئۆری و بۆتیقایە شێعریا کە بە شێوەی سەردەمیانە لاو ویرە بەرزەشاعێریەکا درۆشیاوە، چی بەرهەمەنە ئامادێ بەهرە گیرتەی وانەری هەورامینێ. ئەگەر گەرەکمانە دەرەتانی دەقی شێعریما وەربەڵاو بۆ و فاخێری و ماندەگاری بە وێشەوە وینۆ. جە گردی لایقتەر فەزاو هەورامانینە گۆزەر کەرۆ و تێکەڵ بۆ بە ئەدەبی فەرا مەحاڵی. مەحکومێنمێ بە تۆلید و نویستەو ئی جۆرە بەرهەما. شاعیرەکێما پەی ئانەی فەزاو تیکرارینە گۆزەریا و قسێشا پەی کەردەی بۆ. وینگاشا وینگایە فەرا مەحاڵی بۆ و ئامانجشا خزمەت و تۆفیقی نەتەوەیی بۆ، پەنەوازا بە جیدی ئی جۆرە بەرهەما واناوە. سەرشاوە ماتڵێ با و جە گردو ئا ئەبزارو کەرەسەیە کە پەی ڕازنایۆ دەقی وەرچەم گیریەنە، جە هەرمانە شیعریەکاشانە بەکارشا بارا. بڕاسی ئینە خەزینیوەن کە مشۆم دایم وەردەسوو شاعیرەکامانە چەنەش هۆرگۆزا. دەسوەشی تایبەت پەی کاکە ڕەئۆفی ئازیزی.
پەی نوێشتەی ئی خانشیە چی سەچەما بەهرەم بەردە:
١-آنتولوژی شعر پست مدرن جهان( معرفی مکاتب) –پل هوور-علی قنبرت
٢-ادبیات چیست. سارتر-نجفی،رحیمی
٣- دیوانوو ماموسا مەولەوی
٤- اصول نقد ادبی- ریجاردز- سعیدحمیدیان
٥- …