هیچ دەقێکی بێ مانا بوونی نییە!
وتووێژی تایبەتی هاوچەرخ لەگەڵ شاعیر و ڕەخنەکار ساڵح سووزەنی
.
هاوچەرخ:
ڕاستییەکەی نامەوێ پرسیاری دووبارەت لێ بکەم بەڵام دەزانم دوای ئەو هەموو چاوپێکەوتن و کۆڕگرتنانەی هەتبوون کارێکی ئەستەمە، بۆیە زۆر بە کورتی تەنیا چەن پرسیارێکت ئاراستە دەکەم کە پێشتر نەمدیوە و نەمبیستووە لێت کرابێ و وڵامەکەیان بۆ خۆم وەکوو ئەدیبێک گرنگە. ئەمەوێ پرسیارەکانم بەوە دەست پێبکەم کە ساڵح سووزەنی خۆی سەر بە چ ڕێبازێکی ئەدەبی دەزانێ؟ یان باشترە لە دنیایەکدا کە ڕێبازە ئەدەبییەکان سنووری نێوانییان زۆر کەمڕەنگ بووەتەوە پرسیارەکەم ئاوا بکەم: ساڵح سووزەنی لە باری ئەدەبیاتییەوە چۆن خۆی پێناسە دەکات؟
سووزەنی:
پرسیارەکەت چەند بەشی لە خۆ گرتووە و نامەوێ بە سەر هیچیاندا تێپەڕم؛
یەکەم ئەوەی کە ساڵح سووزەنی لە ماوەی چل ساڵ تەمەنی نووسینی خۆیدا لە سەر رێبازێکی تایبەتی ئەدەبی نەینووسیوە و لە هەر چوار قۆناخی پۆلێنبەندی کراو لە ” شەپۆلەکانی شێعری کوردی” و ئپیستمۆلۆژیای شێعری کوردی”١ دا دەقی بڵاو کردۆتەوە. واتە لە شێعری کلاسیکییەوە دەستی پێکردوە/ هەرچەند جگە ئەوانەی بوونەتە سروود یان گۆرانی، هیچیانم لێ بڵاو نەکردوونەتەوە/ بۆ وەی زۆر زوو زانیم کە دوای کەڵە شاعیرانی وەک نالی، مەحوی، خانی مەولەوی، بێسارانی .. ئیتر سەردەمی شێعری کلاسیکی بەسەر چووە و شێعری ئەو دۆستانەم کە ئەو رێگەیە ئەپێون هیچیان نەیانتوانیوە شان بدەن لە شانی دەقی ئەو شاعیرانە.. بۆیە بە پێویستم زانی شێعری نوێی کوردی پەرەی پێ بدرێ و هەر لە یەکەم کۆمەڵە شێعری خۆمدا،واتە “سەمفۆنیا”/ کە زۆربەیان لە زیندان نوسران/ ئەو رێبازە بپێوم. دواتر واتە لە کۆشێعرگەل “دیاری” و “هەزار دیوانی کەڵەگەت لە پرسەدا” پرژامە سەرئەدەبی بەرەنگاریی کوردیی.. بەو جیاوازییەی کە هەوڵم دا لاسایی کەس نەکەمەوە و گرینگی زێدەتر بدەمە ستراکچێر و تەون و کڕ و مۆسیقای خۆماڵی/ بڕگەیی/ و زمانێکی پوخت تر و تێکەڵ کردنی فورم و ناوەرۆک بە رێژەی دەقی ئەو ساڵانە کە بە پێی دەق گرینگی زێدەتر لەسەر ئیماژ/وێنەخەیاڵ/ی شیعری بوو و هەموو هەوڵی من ئەوسا ئەوە بوو کە وێنەگەل جیاواز و تایبەت بە خۆمم هەبێ؛
” پەپوولە:
ئاگر هانێ باڵەکانم پێی هەڵفڕە
لەوپەڕ جەنگەڵ.. تاریکایی
دەستی تا لای خوا چووە”
.
” شێر و پڵینگ بوو بە شەڕیان
بە چنگ زگی یەکیان دڕی..
کابرایەکی راوچی هات و بە خۆرایی
کەوڵی هەردووکیانی کڕی
.
” من ئارەقی مەمکی یارم
لە سەر گۆپکەی چیاکانی کوردەواری دێمە خوارێ
من رووبارم
من زووخاوی پۆنگ خواردووم
لە نێو دڵی دایە گەورەی جەرگ سووتاودا..
من گۆلەکەی زرێبارم”
.
” سێ هەزار جار دەزگیرانم بە دەنگ قاو کرد
تەنیا جارێ داگیرکەران بە فیزەوە وتیان سننان!
سێ هەزار جار پایەگا و لەشکەر و سپامان خستە چاڵ
تەنیا جارێ دەزگیرانم وتی؛ گیان گیان!
سێ هەزار تیکە مسینەی زەردهەڵگەڕاو .. چەقا گیانم
بەڵام دیسان.. من هەر بە تەمای ماچێکی دەستگیرانم”
.
کێ دیزانی کە ئاوا.. تەناف هەكخەن بۆ شارێ
دەستی شەقامیش ببڕن.. کۆڵان بدەن لە دارێ
. لە کۆشێعرگەلی ” سەمفۆنیا” و “دیاری” و “هەزار دیوانی کەڵەگەت لە پرسەدا“
رەنگەکۆ شێعری ” درۆکانی موقەددەس” خاڵی سفری گۆڕانێ بێ بۆ قۆناغێکی دیکەی شێعریم؛ تێکەڵ کردنی دەق و فەلسەفە و جوانییناسیی.. :
“ هەمووی خەتای ئەم تۆپە شێتە هارەیە
خلار
خلاااار
ئەبێتەوە..
بۆ خۆیشم ناگیرێتەوە”
.
سەرتان و سەراب و یاخیی بوون
فەرهاد و شێعرێک و سێوێکی هەمە رەنگ..
کامە خوا..کامە ئەشق.. یوتۆپیااا..
سەرتان لێ ئەسێوێ ئەزانم
بەم زڕەی زامانە
تۆ بڵێیی قافڵەی تەمەنی ئاسایی کۆمەڵگا بوەستێ؟…
“درۆکانی موقەددەس” یوتۆپیا
.. دواتریش واژۆکردنی بەیاننامەی ” داکار” لە گەڵ ئەو دۆستانەی کە تامەزرۆی شڵەقاندنی زێدەتری گۆمەکە بوون..پێویستە بگوترێ کە ” بە ژمارەی تەلەفۆنەکانی عالەم/ بە پێچەوانە/ و ” شێعرەسات“ەکان پێش لەو بەیاننامە نووسرابوون و هەڵگری زۆرێ لەو ئایتێمانە بوون کە لە بەیاننامەکەدا هاتبوون و دەستپێکی قۆناغێکی نوێتری شێعریی بوون لە دەقی کوردیدا و لە لایەن خوێنەران و رەخنەگرانی ئەو سالانەوە وەک شێعری جیاواز ناسران و خۆم لە پۆلێنبەندییەکاندا بە رەوتی نوێترخوازیی ئاماژەم پێکردوون.. زۆرم لەسەر ئەو رەوتە نووسیوە و هەوڵی تیۆریزەکردنم بۆ داوە.. بڕواننە ” لەژێر تیشکی رەخنەدا” ١ و ٢ وتارگەل چەند یاداشتی بێمانا ١ ،٢، ٣، ٤ و زۆرێ لە وتوێژەکانم…
کەوایە ساڵح سووزەنی، هەرگیز رێبازێکی تایبەتی ئەدەبی نەکردۆتە بازنەیەک کە نەتوانێ دەقی لێ دەرباز بکا و خۆی بە کەسێکی نوێترخواز ئەزانێ بە نیسبەت تەنانەت دەقی پێشتری خۆی..
هاوچەرخ:
ئاناڕشیزمی زمانی و ئەو شتەی کە پیدەوترێ ”بەرهەڵستبوونەوە لە بەرانبەر دەسەڵاتی زمانیدا” کەی بۆ یەکەمجار سەرنجی تۆی ڕاکێشا و چی وایکرد ببێت بە دیارترین کەڵکەڵەی ئەدەبیاتیی تۆ؟
سووزەنی:
باسی ئانارشیزمی زمانی و دژی دیکتاتۆریەتی زمانی سەقامگیر بووم لە وتارێک هەر بەو ناوەدا بە تەسەلی کردوە و لە چەند شوێن بڵاو بۆتەوە.. لە بەر رێزی پرسیارەکەی بەڕێزتان بە کورتی ئەمەوێ ئەوە بڵێم کە لە رەوتی خوێندنەوەی زمانناسی وەک سیستەمێکی نیشانەیی لە دال – مەدلوولی “سوسۆرە”وە تا دەگاتە فورمالیسم.. پێکهاتەخوازیی و خوێندنەوەی هێرمنۆتیکی و دواتر دیاردە ناسانە و خوێنەرتەوەر و لە گەمە و کارکردی زمان تا دەگاتە “زمان وەک ماڵی بوون” و بە گشتی ناسینی سیستەمەکانی زمان – مەعریفە – دەسەڵات.. بۆم دەرکەوت کە زمان وەک دیکتاتۆر دەستی بەسەر هەموو زانست و فەلسەفە و هونەر و دیاردەکانی دیکەی سیاسی کۆمەڵایەتی مرۆڤدا کێشاوە و رێگەی دەرچوون لە سیستەمەکانی خۆی نادا و تەنیا رێگەی دەرباز بوون لێی فریو دانیەتی لە رێگەی هونەرەوە بۆ وەی بتوانی بە زمان – مەعریفەی خۆتەوە ئەو ماڵی بوونە بۆ خۆت رۆ بنێی.. ئەم ئاوە رەنگە هەویری زۆری بوێ!! بە ڵام بە خوێندنەوەی زێدەتری ئەو بابەتانەی سەرەوە تێدەگەی کە دەسەڵاتەکانی سەردەم لە رێگەی زمان نیشانەوە مرۆڤی سەردەمی “مەسخ” کردوەو وەک خولخولە هێناویەتە ژێر کاریگەریی سیستەمەکانی وانوێنراوسازیی خۆی.. و بەردەوام هێژموونی و دەسەڵات ئەنێتەوە و چوونە خزمەت تێکنۆلۆژیا بۆ خێر و بەرژەوەندیی سەرمایە زێدەتر رێگەی دەرباز بوون نەماوە بۆ وەی بەو زمانە بتوانی سەربەخۆ بیت.. هەموومان یەخسیری تەون و کڕی زمان – نیشانەین
هەر بۆیە ئەرکی شێعری سەردەم بە هەوڵدانێک ئەزانم دژی ئەو زمانە سەقامگیر بوانەی کە هیچ دەسەڵاتێکی بۆ مە ساز نەکرد و بە پێچەوانەوە رۆژ لە دوای رۆژ و ساڵ لە دوای ساڵ خستوومانیەتە ” بازنەی بەرزەخی بەیەک نەگەیشتن”
بەڵام بۆ وەڵام دانەوەی “لە کەیەوە سەرنجی تۆی راکێشا؟”/ وەکوو کات/ و چی وایکرد ببێتە دیارترین کەڵکەڵەی ئەدەبیاتی بۆ من… ئەبێ بڵێم وەکوو دەق لە دوایین شێعری کۆ شێعری درۆکانی موقەددەس”ەوە کە بەشی یەکەمی شێعرەساتی تێدا هاتبوو و دواتر لەبەر ئەوەی تەباییەکی ئەوتۆی لە گەڵ ئەو شعرە نەبوو چووە کۆ شیعری “شێعرەسات”ەوە..لە بەشی یەکەمی شێعرەساتدا بە ئاشکرا زمان لە خزمەت بە خۆیدا هاتۆتە گەڕ.. هەر چەند لە ” بە ژمارەی تەلەفۆنەکانی عالەم/بە پێچەوانە/یشدا هەست بە بەرهەڵست بوونەوەی زمان دژی خۆی و زۆرێ لە ئایتێمەکانی شێعری جیاواز /نوێتر خواز/ئەکەی؛
” ئەگەر شێتی چاوی سەرما بردووی روح و ..
بەزمی ئەستێرە هەمووی مۆسیقای شەوانە..
رەنگە بەسەر تەمی جنجنیوی سەرم
هەزار جار و بار بە ئێواران
بفرۆشنم ئاشقترین
من باڕەشەی هەشم
هەموو رۆژانێ بەشەو
رەنگە پاییز تەمی جن جنی شەوانم بفرۆشتوێنێ” ….
دەستپێکی “شێعرەسات”
هەروەها لە ” بە ژمارەی تەلەفوونەکانی عالەم ” و “شێعرەساتدا” دەقگەلێکی گرافیکی و فلێش و خەتهێنان بە سەر وشەکاندا و بزافی وشە و دێڕ بەکار هێنراوە کە دە ساڵ دوای ئەو دەقانە، هەمان تەکنیک لە ناو دەقی فارسیدا بەکارهات و بە ناوی “خواندیدنیها“وە ئیستە بە ناوبانگە…
هاوچەرخ:
زۆر جار لە بەردەنگی ئەدەبیات دەبیسین کە ڕوانگەیەکی پۆزتیڤییان بۆ هەوڵە ئەدەبییەکانی تۆ نییە و ئەگەر بمانەوێ ئەم وردەگلەیی و دەنگۆ و وتار و … یە بەشێوەیەکی کۆنکرێت و لە قاڵبی پرسیارێکی لۆژیکیدا کۆ بکەینەوە بەم پرسیارە دەگەین: ئەگەر وایدابنێین بەرهەڵستبوونەوەی زمان و ئاناڕشیزمی زمانی ببێ بە پێوەرێکی گشتی بۆ ئەدەبیاتی داهاتوومان، سڕینەوەی ئامانجی سەرەکی زمان کە گەیاندنی پەیامە چ لێکەوتەیەکی ئەبێ؟
سووزەنی:
بە نیسبەت ئەو وتارانەی لەسەر دەقی ساڵح سووزەنی نووسراوە و بڵاو بوونەتەوە.. هەروەها ئەو کۆرانەی لە پارچەکانی کوردستان بۆ ئەو و دەقەکانی گیراوە.. جگە بە گوتەی خۆت “چەند پرتە و بۆڵەیەک” کە ناتوانین ناوی رەخنەی لەسەر بنێین بۆ وەی هیچیان بە پێی دەق نەگوتراون.. خوێندنەوەکان لەسەر دەق ئەرێنی بوونە و بە چاو خشاندنێک بە سەر دەقی ئەو شاعیرانەی دوای شێعرەسات و بە ژمار…” هاتوونەتە گۆڕەپانی نوێترخوازیی.. دەر ئەکەوێ؛ ئەو رەوتە بەردەوام لە گەشەدا بووە و وەڵامی ئەو پرتە و بۆڵانەش لە دوو وتاری ” ئەرێ بناپارتیستین”/گۆڤاری سروەی ئەو ساڵانە/ و ” دەق و خوێنەر لە کێشەی ئەزەل – ئەبەدیدا” /حەوتوونامەی ئاگرین/ بە تەسەلی داوەتەوە و پێویست بە دووپات بوونەوەیان ناکا.. بەس پێویستە بڵێم؛ ئەوە بەس شێعر نیە کە لە رەوتی نوێتر کردنەوەی خۆیدا تووشی رەخنەی کەسانێک دەبنەوە کە بە دەقی پێشوو راهاتوونە.. بەڵکوو لە هەموو پانتای ئەدەب و هونەر و زانست و فەلسەفەشدا، کە هەرگیز نەک هەر مەنگ و وەستاو.. بەڵکوو بەردەوام لە گەشە و نوێتر کردنەوەدا بوونە.. ئەو چەشنە رووبەرووبوونەوانە دەبینرێ و لای من ئاساییە. ئەوەی خووی بە عەرووز و قافیە گرتووە دیارە چێژ لە دەقی نوێتر نابا و بە شێعریشی نازانێ.. بەڵام فۆکۆ گوتەنی “بایگانی”یەکانی مێژووە کە ئەیسەلمێنێ، دەقێک ئەمێنێتەوە یان نا؟
بڵاو بوونەوەی دەقی نوێتر لە دەیان گۆڤار و حەوتوونامە و ماڵپەڕی ناسراوی ئەدەبیدا.. دەیان وتوێژی و وەڵام دانەوەی تەسەل.. ئەو راستییە ئەسەلمێنێ کە نوێترخوازیی بەشێکی سەقامگیر بووی ئەدەبی هەموو جیهانن و بە هیچ کۆسپ خستنە سەر رێگەیەکی لە گوڕ و تینی خۆی ناکەوێ..
لە وەڵامی کۆتایی پرسیارەکەشتدا؛ پێویستە بڵێم ئەم ئانارشیزمە دژی زمانی چەق بەستوو، بە مانای ئەوە نیە شێعر لە مانا رووت بکاتەوە یان بێ رێزیی بە شێوازگەلی دیکەی نووسین بکا. بەڵکوو مەبەست ئەوەیە شاعیر بتوانێ بەردەوام زمانێکی دیکە دابێنێ و لەرێگەی دەرچوون لە سینتاکسی باو، بچڕانی وشە و دێڕ و گراماتۆلۆژی و خزین و سرکی دال ەکان بەرەو دالگەل زێدەتری دیکە و سێڵاوی هۆش بەرەو چەند قاشکردن و چەند دەنگ بوون بەرێ و مەیدان بدرێتەپێرسۆناکانی دی و زۆر ئایتمگەلی دیکەی وەک زمانییەتی دەق وەک کەڵک وەرگرتن لە ئایرۆنی و پارۆدی و مۆسیقای پلیفۆنی ..و.. کە پێشتر باس کراون. ئانارشیزمی زمانی بە گشتی لە خزمەت نوێترکردنەوەی زمانی شیعریدا دەکەوێتە گەڕ و پانتای مانایی وشەو و دێر و بە گشتی دەق بەرینتر دەکاتەوە.. نەوەک ئیفلیجی بکا..
دیسان لە درێژەی پرسیارەکەتدا؛ ئەبێ بڵێم ئەدیب بەس لە بەرانبەر ئەدەبیاتدا بەرپرسیارە و ئەدەبیاتی هەر گەلێکیش، بەردەوام کۆی بەرهەمەکانی ئەو گەلە و جیهانی ئەدەب دەگرێتەوە نەک شێوازێکی تایبەتی نووسین.. کەوایە ئەدەبی کوردیش بە گشتی بە هەموو لق و ژانرەکانیەوە دەکەونە خانەی ئەدەبیاتی کوردی و تەواو. بەڵام سەبارەت بە مانا و بێ مانایی دەقی نوێتر خواز بە داخەوە زۆربەی ئەو کەسانەی ئەو گلەییە ئاراستە دەکەن بێ نموونە هێنانەوە لەدەق و بەس بە پێی دەرک پێ کردنی خۆیان لە زمان.. گلەیی دەکەن.. پێشتر لە وتاریی چەند یاداشتی بێ مانا.. بە تایبەت “چەند یاداشتی بێ مانای -٣ – بە تەسەلی لە سەر مانا و بێ مانا دواوم و پێویستە ئەوەی پی زیاد بکەم کە بەس بۆ ئەوە زمان بەدیکتاتۆر ئەزانم کە؛ لە سیستەمێکی بەهێز دا، وەها زمانزان ئەبەسێتەوە کە نەتوانێ لێی دەرباز بی .. و کاتێ تۆ بە ئەنقەستیش بتهەوێ دەقێکی بێ مانا بنووسی. زمان ئەو ئیزنەت ناداتێ .. بۆیە دەروونناسان و دەروون شیکارەکان تەنانەت مانا لە وڕینە و خەونە ئاشە و پاشەکانیشدا ئەبیننەوە و نیشانەناسەکان لە کورتە سەردێڕیکی رۆژنامە یان دروشمێکی پڕوپاگاندەییدا دەیان دالی خز و سرک هەڵدەکڕێنن و شرۆڤەی دەکەن.. ئەوەی بە ناوی بێ مانایی ئەیانەوێ بیخەنە شوێن دەقی نوێترخوازان؛ خزینی دال ەکانە بەرەو چەند دال ی دیکە و دریدا گوتەنی” وەدواخستنی مانایە نە بێ مانایی” تکایە چاوێ لە وتارەکەی بەڕێز موراد ئەعزەمی لە سەر ” بە عینجەوفینجەوە..چ شار” بکەن ئینجا ئەزانن کە ئەو بەڕێزانە نابێ دەقێک بە پێی بووتیقایەک بخوێننەوە کە بە پێی ئەو جوانیناسییە نەنووسراوە..وا ئەوان نموونەی لێ دێننەوە.نموونەی ئەو خوێندنەوانە زۆرن و هەموویان بڵاو بوونەتەوە.. بۆ وێنە بەڕێز ” سلێمان قاسمیان” کاتێ ” بە عینجە و فینجە..” ئەخوێنێتەوە؛ دەیان گۆشەی جوانیناسیی ئەو دەقە ئاشکرا دەکا و ئەڵێ بەس “6 ” لە دە مانا دا بەکار هاتووە و زۆر دال ی خزی دیکەلە و دەقەدابە جوانی نیشان ئەدا بەڵام هەر ئەو بەڕێزە لە بەر ئەوەی /بە بۆچوونی خۆی/ ” بەعینجە و فینجە….” ناکەوێتە خانەی ئەدەبی کرێکارییەوە، ئەیکوتێ و خۆی گوتەنی، وەک ئەدەبی وردەبوڕژوای سەر بە سەرمایەداریی ئەیناسێنی.. باشە ئەبێ چی لە وەڵامی ئەو بەڕێزەدا بنووسی..واتە خوێندنەوەی “ژدانۆف”انە لە سەر دەقێک کە خۆی لە پانتای زماندا، بە دەقێکی شۆڕشگێر ئەزانێ / دژ بە ئەدەبی پێش خۆی/ چۆن ئەترێنجێتە نێو باسێکی ئەوەندە تەسک؟ ئەو خوێنەرە بەداخەوە زوڵمێکە و لە خۆیی کردوە بۆ وەی باش هەوڵی داوە و ئەو هەموو لایەنە جوانەی دەقەکەی ئاشکرا کردوە .. ئەبێ بەس ماندوو نەبوونێکی پێ بڵێی و بەس…
هاوچەرخ:
لە درێژەی پرسیاری پێشوودا ئایا بەرپرسیارەتییەک لەمبارەوە دەکەوێتە ئەستۆی ئەدەبیات؟ ئایا ئێمە بەمشێوە کە پەیامی دیاریکراو لە زمانی ئەدەبیات بستێنینەوە بواری دەسەڵات بە گشتی بۆ زمانی دەسەڵاتدار چۆڵ ناکەین؟ زمانێک کە وەکوو پەیامبەر بە دەست تەلەفزیۆنەکان و سینەما و میدیا بە گشتی چەکێکی بەهێزە!
لای من زمانی دەسەڵات، یانی سیستەمەکانی زمان – نیشانەی سەقامگیر بوو.. کە فۆکۆ گوتەنی؛ تەون و کڕی خۆی لە بنەماڵەدا ئەنێتەوە و تا سەرترین رێکخراوەکانی کۆمەڵایەتی، چەکداریی، زانستی و بەگشتی گشتێتی کەلتوور و دەسەڵاتداریش دەگرێتەوە و گەشەداەکا.. کەوایە بە پێچەوانەی درۆشمگەل زۆر کەس، شپڕشگێڕ بوون ئەبێ لە زماندا بەرجەستە ببێتەوە و سەرەتا بەرەنگاریی سیستەمی زمان نیشانەی کۆن و سەقامگیربوو ببێتەوە کە هێژموونی و دەسەڵاتی ناوەتەوە و ئەوەش بە دروشمدان دژی ئەو سیستەمگەلە کە خۆت گوتەنی وەکوو پەیامبەر بەدەست تەلەفزیۆن و سینەما و میدیاکانەوە.. بۆتە چەکێکی بە هێز و مونالیزا لە سەر زبڵدان ئەکێشن بۆ وەی سوودی زێدەتریان دەست کەوێ..
بەڵام کێشەی پرسیارەکە لەوەدایە کە وەدوا خستنی مانا لە دەقی نوێتر خوازدا بە مانای بێ مانایی و بێ پەیامی وەربگری.. و ئەوە رێک بە پێچەوانەوەیە یانی ئەوە دەسەڵاتی میدیایی و مەجازییەکانی دەسەڵاتە کە پەیامەکان یەک لایەنە دەکاتەوە و دەرخوارد خەڵکی ئاسایی ئەدا بۆ وەی سنووری نێوان هونەر و “کیچ” بشوێنێ.. ئەوە هێژموونی دەسەڵاتە کە ناهێڵێ زمان – نیشانە بنەڕەتی هێزەکەیان لێ ئاڵۆز کەی.. هەر بۆیە ئاساییە ئەگەر ئەبینی کتێبی ئەو دۆستانەی لە دەرەوەی وڵاتن و بە زمانی ئاسایی دروشم ئەدەن.. لە ناوخۆی وڵات چاپ و بڵاو ئەبێتەوە.. بەڵام بەڵام هیشتا کتێبێ ساڵح سووزەنی و زۆرێ لە نوێتر خوازان لێرە ئیزنی بلاوکردنەوەی نەبووە… دەنگی فڵانە گۆرانی بێژی شۆڕشگێری دەرەوەی وڵات لێرە ئیزنی بڵاو بوونەوەی هەیە بەڵام دەنگی مە .. نا.. بۆ وەی ئەوەی ئەوان ئەیڵێن لە راستیدا ئاسان کردنەوەی هەمان سیستەمی زمان نیشانەیە لە خزمەت بە دەسەڵاتداریدا…. زمان بەوبەختی کردین باوان!
کێشەی دیکەی پرسیارەکە ئەوەیە کە بە بێ دەستنیشان کردنی دەق ئاراستە کراون.. بۆ وێنە کام دەق توانیویەتی ئەرکی پەیام – مانای لەبەر داکەنرێ و چۆن توانیویە ئە کارە بکا؟ کە بەڕای من ناکرێ.. بۆ ئەوەی کە وشە، وەک دال، نەک هەر ئەتوانێ لە رێگەی جێنشینی و هاونشینییەوە ببێتە هێما و خوازە و بەرفراوانکردنەوەی پانتای دال بۆ دالگەلێکی دی.. بەڵکوو هەر لە خۆیا بەشێکە لە زمان و ئەرکی پێ سپێردراوە و هەنێ خوێنەر / بۆ وێنە/ دار بەس بە دار ئەخوێنێتەوە و دیارە ئاگاداریی گەشەی زمان نیە و ئەوەش وەئەستۆی خۆیەتی نەک شاعیر..
هاوچەرخ:
وەکوو ساڵح سووزەنی بە ڕاشکاوبوون و ڕوون و بێ پەردە دوان ناوبانگت هەیە، دەمەوێ لێرەیا پرسیارێکی نائاساییت لێ بکەم و هیوادارم وڵامێکی ڕاشکاویش وەربگرمەوە: جگە لەوەی کە سەلیقەی خۆت بۆ نووسینی خۆت چییە، دەمەوێ بزانم ساڵح سووزەنی بۆ ئەوەی کە بەرهەمێک کە لەم سەردەمەدا دەنووسرێ بە شێعر بزانێ چ پێوەرگەلێکی هەیە؟
ساڵح سووزەنی:
ساڵح سووزەنی هەموو دەقێکی دەولەمەند، لە کلاسیکەوە تا نوێ و بەیناوبەین و نوێتر خواز بە شێعر ئەناسێ و زۆری لەسەر ئەو چوار شەپۆلە نووسیوە و کتێبی لە سەر نالی و خوێندنەوە نوێکانی سەردەم بلاو کردۆتەوە بۆ وەی بە هەنێ لەو دۆستانەی کە لایان وایە نەوێترخوازیی بۆ رەفزکردنەوەی دەقی پیش خۆی هاتووە.. بڵێ کە بە هەڵە چوونە.. ئایتێم و پێوەرگەڵی هەر چوار شەپۆلی شێعری کوردی بە روونی باس کردوە.. دیسان بڕواننە وتارگەلی “ئپیستمۆلۆژیای شیعری کوردی” ١٣٧٨ و “ لەگەڵ شەپۆلەکانی شیعری کوردی” ١٣٨٧ و چەند یاداشتی بێ مانا١ – ٢-٣- ٤ لە سروەی ئەو ساڵانەوە بەرەبەرە بڵاو بوونەوە..و دەیان وتار و وتوێژی تایبەت بەم باسەوە.. بەڵام ئەگەر مەبەستت پێوەرگەڵ یا ئایتێمەکانی دەقی نوێتر خوازە.. ئەوە وەک لە وتارگەل گەمە و کارکردی زمان.. شێعری نوێتر خواز. نوێ/ مودێرن/ ئاوانگارد یان پاشمودێرن و دژی دیکتاتۆریەتی زمانیدا باسم کردوە بریتین لە ترازان لە زمانی سەقامگیر بووی پیشوو.. گراماتۆلۆژیی جیاواز.. مەیاندان بە سێڵاوی هۆش و ئوتوماتیک نووسین.. سرک و خز کردنی دال بە پێی وەبیرهاتنەوە/ تداعی معانی/ خزانی نێو زمانی.. چەند دەنگیی و چەند ریتمی بوون وەک کێش و مۆسیقای زمان.. ئایرۆنی .. پارۆدی .. جووڵە و بزاڤ و چەند رەهەند بوونی وێنەگەل ناوزمانی.. گەمە و کارکردی جیاوازیی زمان بە رێژەی دەقی پیشوو و بە گشتی نوێتر کردنەوەی دەق لە هەر رێگەیەکەوە کە شاعیر بتوانێ جیا لە شاعیرانی دیکە خۆی هەوڵی بۆ دابێ و شێعریی خۆی پێ دەوڵەمەندتر کردبێ.. خواستی من و ئاواتی بەردەوامی من؛ هەبوونە بۆ گەشەی شێعری کوردی و وەک پێشتر نووسیم ئەمە بە مانای بێ مانا کردنەوەی دەقی کوردی نیە. خودی مانا وشەیەکی زۆر سرکە و هەوڵدانێکە بۆ گەیشتن بە حەق و حەقیقەتەکان و هەزاران واقیعی نوێتر یان وانوێنراو…
هاوچەرخ:
کاک ساڵحی هێژا، سپاس بۆ وڵامدانەوەی پرسیارەکان و سپاستر کە کاتی بەنرخی خۆت پێداین.
سووزەنی:
بژین و بەردەوام بن.
لەم لینکەدا دەتوانن نموونە شێعری کاک ساڵح سووزەنی بخوێننەوە.