لە تراژیدیاوە بەرەو ئوستوورەسازیی
یاداشتگەلێک لە سەر رۆمانی کۆبانی
ساڵح سووزەنی
.
رۆمانی کۆبانی، نووسینی جان دۆست، بە وەرگێڕانی نێوزمانی/لە کرمانجییەوە بۆ سۆران/ ی لە لایەن وریا غەفووری م خوێندەوە و حەزم کرد بۆ ناساندنی زێدەتری ئەو رۆمانە، یاداشتەکانی خۆمی لەسەر بڵاو بکەمەوە؛
.
ئەم رۆمانە هەوڵێکی جیدییە لە پانتای ئەدەبی ریالیسمی رخنەگرانە – مێژوویی.. تێکەڵ بە خەونی نووسەر بۆ دەرچوون لە گەمەکانی واقیع – خەیاڵ.. و گەیشتن بە ئوستوورەسازیی لە رۆمانی سەردەمدا و لەو رێگەوە نیشاندانی کارەساتی جەرگبڕی کۆبانی.. واتە نواندنەوەی تراژیدیایەکی دی لە سەردەمی بەناو پاشمودێرنی هەنووکەیی دۆخی نەتەوەی کورد بە گشتی و بە تایبەتی لە کوردستانی سووریا، بە جەخت کردنە سەر شەڕی کۆبانی …
تەون و کڕی دەقەکە هەر وەها کە لەو قوتابخانەیەدا باوە؛ پێکهاتەمەند و بە رێ و جێیە و کورد گوتەنی” موو ناچێتە بەینی” ئەمە یانی؛ کات و کەس و شوێن و رووداو، تێکچنراون بۆ وەی رووداوگەل دڵتەزێن و تراژدیای نێو رۆمانەکە بە پێی هۆکارێتی/ علیت/ تایبەت بەڕێوە بچێ و خوێنەران نەک هەر بخاتە ژێر کاریگەریی بەڵکوو بەراستی بیهەژێنێ.. سەرسامی بکا و وەک کۆبانی بیتەقێنێتەوە..
کەسەکان؛ زۆربەی کەسایەتییە سەرەکیەکانی ئەم رۆمانە، لە بنەماڵەی “حەمزراڤی موهاجر”ن / پێشمەرگەی سەردەمی شێخ سەعید کە لە ترسی گیران و لە سێدارەدان.. لە لایەن دایک و بنەماڵەوە هان ئەدرێ بۆ وەی دوور وەکەوێ و … روودەکاتە کۆبانی و لەوێ بنە دەنێتەوە ../
“حاجی موسلیم” کوڕی حەمزراڤ، “خانێ”ی ژنی و کوڕەکانی/ واتە مستەفا، ، حەمە، مەتین یان جوودی کۆبانی، لەوەند، باران/
کچەکانی/ خەدیجە ومێرد و کوڕەکەی/ رەوشەنی پەلکە زێڕین/
بووک/ ئایشێی ژنی حەمە/ و نەوەکانی/ سیامەند و زۆزان/ ..
کات: کاتی ئاسایی رۆمانەکە لە سەدەیەک تێدەپەڕێ و لە دوا ساتەکانی هەرەسی شۆڕشی شێخ سەعیدەوە دەست پێدەکا و گرێ ئەدرێ بە هەوڵەکانی شەڕڤانانی و یەدەپە بۆ پاراستنی شاری کۆبانی لە هێرشی دڕندانەی داعش…
کاتی ئەدەبی، ئەو چەند چرکە ساتەی کە نووسەر لە ئەورووپاوە بە خەیاڵ گەڕاوەتەوە سەر وێرانەکانی کۆبانی..
شوێن؛ شوێنی رۆمانەکە پانتایەکی بەرینی وەک وڵاتانی تورکیە، عێراق،سووریە،لوبنان و ئەورپا..دەگرێتەوە و لەهەر کام لەو وڵاتانەدا تراژدیایەکی سەیر دەخولقێ بە جوانی پێوەندە بە کات و رووداوەکانەوە/ سەرەتا مستەفا کە سەربازی هێزی چەکداری سووریایە دەکوژرێ.. لەوەند لە داخی سەرکوتکردنی مەزاهەراتی گەنجان لە کۆبانی بەدەست یەدەپەوە هەڵدێ بۆ هەولێر و دەبێتە پێشمەرگە..کە بۆ یارمەتیدانی کۆبانێ دەگەڕێتەوە شەهید ئەبێ..باران بە خۆی و باغڵەمەکەیەوە لە دێیەکی ئەو لای کۆبانی، داعش سەری دەبڕێ.. مێردەکەی خەدیجە و کوڕە بچووکەکەیان، لە زەریاکەی پاڵ یوونان دا، دەخنکێن.. خەدیجە خۆی دەهاوێتە چۆمی راین..مەتین(جوودی کۆبانی) و رەوشەنی پەلکە زێڕینی پازدە ساڵان و هەموو ئەندامانی دیکەی بنەماڵە لە کۆبانی یەک لەدواییەک بێ ئەوەی بتوانن تاقە داعشییەک بکوژن.. هەریەکەو لە شوێن و کاتی تایبەتدا دەکوژرێن و تاقە یەک کەسیان لێ نامێنێ.. تەنانەت نەوەکانیان دڕندانە دەدرێنە بەر دەسڕێژ .. شوێن – کات – رووداو – کەسایەتی پێکەوە دەبنە تراژدیایەکی ئەوەند جەرگبڕ کە لە کەم رۆماندا خولقاوە.. ولە کەش سازییەکی تەبادا خوێنەر دەهەژێنن بۆ وەی تا کۆتایی رۆمانەکە دەستبەرداری خوێندنەوە نەبنەوە و لەگەڵ رۆمانەکە بسووتێن…
هۆکارێتی/ علیەت/؛ لەم رۆمانەدا دەورێکی گرینگی هەیە بۆ گرێدانی پێکهاتەی گشتی رۆمانەکە و دەگەڕێتەوە سەر کەللە رەقیی دوو هێزی بەرانبەر یەکدی واتە داعش لە لایەک/ کە لای وایە بەس بە کوشتنی پیاوان و داگیرکردنی ژن و کچەکان ئەتوانن بە سەر کوفردا سەرکەون.. و هێزەکانی حیزبی مائۆئیستی یەدەپە/ کە تەنانەت لە کچانی میرمنداڵیش دەخوازن، بناماڵە وەک پاشماوەی دەسەڵاتی دەرەبەگایەتی وەلا نێن.. ئەشق و خۆشەویستی بنێنە ژێر گڵ و هەمووی بکەن بە فیدای ئامانجەکانی گەل، کە هەڵبەت مەبەستیان حیزبە..ئەگینا گەڵ زووتر لەوان تێدەگەن کە شەڕەکە لەوە گەورەترە ئەمان بتوانن بە چەکی سووک بەرەنگاریی ببنەوە و هەر هەموویان لە سنوورەکانەوە بە ژن و مناڵەوە دەرباز دەبن … ../ ئەوان تەنانەت ئەو کات کە ئەزانن حەمەی برای رەوشەنی پەلکە زێڕین بە بۆنەی دایکە پیرەکەیەوە نەیتوانیوە لەسنوور دەرباز بێ و بە ناچار کەوتۆتە بەرەنگاری، ئیزنی رەوشەنی پازدە ساڵان نادەن کە لانی کەم بچێت و لە گەڕەکەی خۆیان بەرەنگاری داعش ببێتەوە و بێ هوودە و بێ ئەوەی بتوانێ یەک تەقەش لە داعش بکا.. دەپێکرێ و دەبێتە خۆراکی شەڕێک کە بێ لەبەر چاو گرتنی تەرازووی هێزەکان ساز بووە../ ..
بە گشتی ئەوەی لای من وەک خوێنەرێک، جێی سەرنج بوو؛
یەک – ئامادە بوونی نووسەرە کە بەخەیاڵ هاتۆتە نێو رۆمانەکە و کاتی یەک سەدەیی رۆمانەکە دەکاتە جەن چرکەی بچڕ بچڕی نێو ٥٧٦ لاپەڕەی ئاسایی /پێشتر لە خوێندنەوەکانی “گرەوی بەختی هەڵاڵە”دا باسی جیاوازی کاتی داستانی و کاتی ئاساییم کردوە و نامەوێ دووپاتی بکەمەوە/ و وا ئەنوێنێ کە کات و کەس و شوێن و رووداوەکان بەشێکن لە سێڵاوی هۆشی خۆی و بەو چەشنە گەمەیەکی نوێتر دەخاتە بەردەم خوێنەر و رێئالیسمی رەخنەگرانەی پێ دەوڵەمەند تر دەکا و باری جوانیناسی رۆمانەکەش دەباتە ئاستێکی بەرزتر..
دوو- گۆشەنیگا – نووسەر وەک کەسایەتی، گۆشەنیگای سێهەم کەسی هەمووشتزان بەرەو منۆلۆگی زێهنی دەگۆڕێ و رۆمانەکە زێدەتر بەرەو چەند دەنگیبوون رادەکێشێ .. هەروەها بە نامە و دیالۆگ دەیخەمڵینێ..
سێ – هەڵس و کەوتی رەخنەیی دەرحق بە زمان – نیشانەی دەسەڵاتی ئایدۆلۆژی /داعش – یەدەپە – ئمپریالیسمی ئەمەریکا و وڵاتە ژێرچەپۆکەکانیان، تورکیا سووریاا ../ بە تایبەت لە نەستی دەقدا گلەیی و گازندە لە سەر دەرک پێ نەکردنی پێویستیی/ ضرورت/ و واقیع لە کات و سات و نەبوونی شرۆڤەی تایبەت لە دۆخی تایبەت .. کە ئەبێتە هۆکاریی خولقاندنی ئەو تاراژێدیا سامناکە/ کوژرانی هەموو کەسایەتییەکان و وێرانی و ماڵوێرانی و ئاوارەیی هەموو خەڵک و کۆتاییە سامنکترەکەی ئەو رۆمانە؛ واتە کوژرانی تەنانەت نەوەکانی حاجی موسلیم و ئایشێی بووکی.. و هەموو ئەوانەی کە بە هیوای لانی کەم دیتنەوەی تەرمی ئازیزەکانیان گەڕاونەتەوە بۆ کۆبانی بەناو رزگار بوو… هەر وەها لە رێگەی کوژرانی رەوشەنی پەلکە زێڕین و هەڤاڵانی.. رەخنەیەکی جیددی ئاراستەی ئایدۆلۆژیای یەدەپە دەکا، کە بە پێی روانگەیەکی مائۆئیستی ویشکبیرانە.. میر منداڵان لە باوەشی بنەماڵە دوور ئەخەنەوە و ئەیانکەن بە شەڕوانێک لە خۆیان ویشکەبیرتر.. ئەوان تەنانەت لە دواچرکەکانی پیش شەهید بوونیاندا، ئیزنی ئەوەیان نادەنێ لانی کەم پشت بە پشتی بنەماڵەکانیان، لە گەڕەکەکەی خۆیاندا بەرەنگاری دوژمنێکی دڕندەی وەک داعش ببنەوە.. هەر بۆیە کە بەوردی سەرلە نوێ رۆمانەکە بخوێنیتەوە و سەرنجی رووداوەکانی شەڕ بکەی؛ لە هیچ شەڕێکدا شەرڤانان سەرکەو توو نین بەڵکوو بە پێی فرمانێ کە پێیان دراوە؛ بەس گیان بەخت ئەکەن و هیچی دی… لەم رۆمانەدا شەڕڤانان هێشتا دۆست و هاوپەیمانە زلهێزەکەی خۆیان نەناسیوە و کەوتۆتە داوی ئەوەی، بەس بتوانێ تا دوایین دڵۆپ لە شاردا بمێننەوە.. بۆوەی داعیش بە تەواوی بێنە نێو شار .. هەر بۆیە تا دوایین گەڕەک نەکەوێتە دەست داعش .. فڕۆکەکانیان بەس بە سەر شار دا دەفڕن و هاڕە و دووکەڵی رەش بڵاو دەکەنەوە.. ئەوان بەس ئەو کاتەی دەکەونە بۆمباران کردن کە ئیتر هەموو گەڕەکانی شار گیراوە و ئەوان لە راستیدا ئەو شارە تا دوایین دەرکە و دیوار و ماڵ ژێرەو ژوور ئەکەن..
چوار – بەزاندنی سنووری نێوان خەون و واقیع.. لە رێگەی بەشداریکردنی نووسەر وەک کەسایەتی کە بە خەیاڵ لە ئەورووپاوە دەگەڕێتەوە کۆبانی و بەسەر وێررانەکانی ئەوێدا، لە راستیدا رووداوەکان دیسان وەک خەون دەگێڕیتەوە و گەرەکەکان و ماڵی کەسایەتییەکان بەسەر ئەکاتەوە..تەنانەت لەگەڵ شەهیدی خۆشەزایدا هەر بە خەیاڵ ئەدوێ… ئەم بەشداریکردنەی نووسەر، لەبەر ئەوەی ناو بەناو دەبێتە بەشگەلێک لە رۆمانەکە .. توانیویە کاتی هێڵی رۆمانەکەش بکا بە کاتگەل بچڕ بچڕ و هاتوو چۆ کردن بە نێو کاتدا لە رێگەی فلاش بەک و فلاش فورواردەکانەوە.. و باری جوانناسی رۆمانەکەی تەنیوەتەوە..
رۆمانەکە خوێندنەوەی زۆرتر هەڵدەگرێ .. کە ئەیدەمە دەست ئێوەی خوێنەرانی چالاکی دەقی ئەدەبی و لە کۆتاییدا جێی خۆیەتی دیسانەوە دوای دەست خۆشی لە نووسەر جان دۆست، دەستخۆشییەکی گەڕم و گوڕیش ئاراستەی وەرگێری بەڕێز وریا غەفووری بکەین بۆ ئەو زمانە شیرنەی هەڵیبژاردوە و زۆر وشەو گوتەی زارەکی و سروود و گۆرانی کرمانجیشی بۆ دەوڵەمەند کردنی زمانی وەرگێرانەکەی، وەک خۆی هێناوەتەوە… هەر دوولاتان خۆش و هیوای بەردەوامی ی…
ئەمەش کۆپلەیەک لە رۆمانەکە؛
هۆ میران!
تۆ قەت باوەڕ ناکەی من چەندە گۆڕاوم.. بوومەتە کەسێکی دی و هەست ئەکەم کە دەساڵ گەورەتر بوومە. خۆشم لە خۆم سەیر دەمێنم و بەردەوام دەپرسم؛ بڵێی هەموو کەسێک لە شەڕدا ئەوەند گەورە و عاقڵ ببێ یان بەس من وام.. نەوەکوو پەسنی خۆم بدەم، بەڵکوو راستییەکەت بۆ باس ئەکەم .. ئەمە راستییەکە میران و ئەمەوێ لەگەڵ تۆ بەشی بکەم. چەند خۆم بە سەربڵند ئەزانم کە چەکم هەڵگرتووە و پارێزگاریی لە شارەکەم دەکەم. پارێزگاریی لە وڵاتی ئەوینی خۆم و تۆ دەکەم.. دەبیستم کە هەندێک کچ بە زۆر راکێشی راهێنان دکەن بۆ سەربازیی .. من رەخنە لەمە دەگرم و قەت ئەوە ناپەژرێنم/قەبووڵی ناکەم/ خۆشکم کە زمانی ئینگلیسی لە کۆلێژی ئەدەبیتی زانکۆ حەلەب تەواو کردوە… هەمیشە مەتەڵۆکی ئینگلیسی بۆ دەخوێندمەوە و دەیگوت کە ” تۆ دەتوانی ئەسپێک بە زۆر ببەیتە سەر ئاوێک، لێ ناتوانی بە خۆر ئاوی دەرخوارد بدەی.. ئەو هەرکات باوکم و بارانی بام لەسەر نەچوونە مزگەوت بە شەڕ دەهاتن، ئەم مەتەڵۆکەی بە دایکم ئەگێڕایەوە.. باران خۆیشی بەردەوام ئەیگوت : دەی با باوڕی ئازادیش قەت بە کوتەک ناکرێ. مرۆڤ دەبێ باوەڕی بە کرداری خۆی هەبێ، ئەگینا ناتوانێ تا کۆتایی بەردەوام بێ. کە تۆ ئازاد نەبی ناتوانی بۆ ئازادی بەشەڕ بیت..”
ل ٣٥٠ – لە نامەکانی رەوشەنی پەلکە زێڕین بۆ میران